5510 SAYILI YASA IŞIĞINDA İSTEĞE BAĞLI BAĞKUR’UN KAPSAMI VE DEĞERLENDİRMESİ
7 Kasım 2012
5510 SAYILI YASA IŞIĞINDA İSTEĞE BAĞLI BAĞKUR’UN KAPSAMI VE DEĞERLENDİRMESİ
1. GİRİŞ
İsteğe bağlı sigortalılık 5510 sayılı Kanunun ikinci kısmının altıncı bölümünde " İsteğe Bağlı Sigorta Hükümleri " başlığı altında 50 inci, 51 inci, 52 inci maddelerinde düzenlenmiştir. 31/05/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun isteğe bağlı sigortalılığa ilişkin hükümleri 2008 yılı Ekim ayı başı itibariyle yürürlüğe girmiş olup, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ise 28/08/2008 tarihli ve 26981 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. SGK Başkanlığı tarafından yayınlanan İsteğe Bağlı Sigorta İşlemleri Hakkında Tebliğ de "5510 sayılı Kanunla yapılan düzenleme gereğince 2008 yılı Ekim ayı başından itibaren isteğe bağlı sigortalı olanlar ile bu Kanundan önce 506, 1479 ve 5434 sayılı kanunlara göre isteğe bağlı sigortalı olup prim ödemeye devam eden sigortalılar hakkında aşağıda açıklanan usul ve esaslar doğrultusunda işlem yapılacaktır." şeklinde ifade edilerek farklı sosyal sigorta kanunları kapsamında sigortalılar açısından farklı koşullara bağlanan isteğe bağlı sigortalılık artık tek bir kanun koşullarına bağlanmıştır.
Bu yazıda isteğe bağlı sigorta nedir, isteğe bağlı sigorta hükümlerinden faydalanma şartları nelerdir, isteğe bağlı sigorta primleri ödeme ve sona erme koşulları hakkında detaylı değerlendirme yapılacaktır.
2. İSTEĞE BAĞLI SİGORTA VE ŞARTLARI NELERDİR?
2.1. Tanımı: İsteğe bağlı sigorta; kişilerin isteğe bağlı olarak prim ödemek suretiyle uzun vadeli sigorta kollarına ve genel sağlık sigortasına tâbi olmalarını sağlayan sigortadır (5510 sayılı Kanun madde 50). İsteğe bağlı sigorta 5510 Sayılı Kanun İkinci Kısım Sigortalı Sayılanlar başlığı altında Madde 4 ‘de yazılanların dışında kalan zorunlu sigorta kapsamına alınmayan, adından da anlaşıldığı üzere kişilerin kendi isteği ile sigortadan yararlanmaya olanak sağlayan bir imkândır.
2.2. Şartları: 5510 Sayılı Kanuna ve İsteğe Bağlı Sigorta İşlemleri Hakkında Tebliğe göre isteğe bağlı sigortalı olabilmek için gerekli şartlar aşağıda açıklanmıştır.
2.2.1. Türkiye’de İkamet Etmek:
İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için Türkiye’de ikamet edenler ile Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerdeki Türk vatandaşlarından; (Değişik ikinci fıkra: 17/4/2008-5754/30 md.)
5510 Sayılı Kanuna göre ancak Türkiye’de yasal olarak ikamet edenler isteğe bağlı sigorta hükümlerinden faydalanabilirler. Yurtdışında yaşayan Türk vatandaşları kural olarak Türkiye’de ikamet etme şartını yerine getirmediği sürece isteğe bağlı sigortalı olamazlar. Bunun yanı sıra "Ülkemiz ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinden isteğe bağlı sigortalılık talebinde bulunanlardan Türkiye’de ikamet şartı aranmaz." (İsteğe Bağlı Sigorta İşlemleri Hakkında Tebliğ 28 Eylül 2008 Tarihli Resmi Gazete Sayı: 27011)
2.2.2. Zorunlu Sigortalı Olmamak veya Ay İçinde Otuz Günden Az Çalışmak Ya da Tam Gün Çalışmamak:
Bu Kanuna tâbi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamak,(5510 sayılı Kanun Madde50/2).
Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar, Köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar, Kamu idarelerinde çalışanlar(4/a-4/b-4c sigortalılığa tabi çalışanlar) isteğe bağlı sigortalı olarak sigortalı olamazlar. Yasa koyucu bu kurala kısmi süreli çalışanlar açısından istisna getirmiş olup, tam süreli çalışmayan sigortalıların talep etmeleri halinde isteğe bağlı olabilmeleri imkanı getirmiştir. Ay içerisinde 30 günden az çalışan veya 80 inci madde uyarınca prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 sayılı Kanuna göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle hesaplanan sigortalıların aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigortaya prim ödemeleri halinde, primi ödenen süreler zorunlu sigortalılığa ilişkin prim ödeme gün sayısına otuz günü geçmemek üzere eklenir ve eklenen bu süreler, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir. (5510 sayılı Kanun Madde51/3)
2.2.3. Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak:
Yasada "Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık" bağlanmamış olmak olarak bahsettiği için, iş kazası meslek hastalığı sonrası kısmi yada sürekli iş göremezlik geliri veya kişinin hak sahibi olması nedeniyle bağlanan aylıklar kişinin isteğe bağlı sigortalı olmasına engel olamayacaktır.
2.2.4. 18 yaşını doldurmuş bulunmak:
Yasa mutlak olarak 18 yaşını dolduran kişiye isteğe bağlı sigortalı olma hakkı verdiği için mahkeme kararı ile ergin sayılan kişi isteğe bağlı olarak sigortalı olamaz.
2.2.5. İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kuruma başvuruda bulunmak:
Kişi isteğe bağlı sigortalı olmak için, Sosyal Güvenlik Kurumu’na mutlaka isteğe bağlı sigorta talep dilekçesi ile başvuruda bulunması gerekir.
3. İSTEĞE BAĞLI SİGORTA BAŞLANGICI VE SONA ERMESİ
3.1. İsteğe Bağlı Sigortalılığın Başlangıcı
İsteğe bağlı sigortalılık, müracaatın Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden günden itibaren başlar. 5510 S.K. MADDE 51- (Değişik birinci fıkra: 17/4/2008-5754/31 md.)
İsteğe bağlı sigortalı olarak prim ödenen tarihlerde, 4 üncü maddeye göre sigortalı olmayı gerektirecek çalışması bulunduğu tespit edilenlerin, zorunlu sigortalılıkla çakışan isteğe bağlı prim ödenen süreleri iptal edilerek, bu süreye ilişkin ödedikleri primler ilgililere iade edilir.( 5510 S.K. MADDE 51/2)
(Ek fıkra: 17/4/2008-5754/31 md.) Ay içerisinde 30 günden az çalışan veya 80 inci madde uyarınca prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 sayılı Kanuna göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle hesaplanan sigortalıların aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigortaya prim ödemeleri halinde, primi ödenen süreler zorunlu sigortalılığa ilişkin prim ödeme gün sayısına otuz günü geçmemek üzere eklenir ve eklenen bu süreler, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir.
3.2. İsteğe Bağlı Sigortalılığın Sona Ermesi
İsteğe bağlı sigortalılık;
a) İsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, primi ödenmiş son günü takip eden günden,
b) Aylık talebinde bulunanların, aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden,
c) Ölen sigortalının ölüm tarihinden,
itibaren sona erer.
İsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınır ve söz konusu süreler, bu maddenin üçüncü fıkrası hükmü saklı olmak üzere 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir.
4. İSTEĞE BAĞLI SİGORTA PRİMLERİ VE ÖDENMESİ
İsteğe bağlı sigorta primi, 82 nci maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen prime esas aylık kazancın % 32’sidir. Bunun % 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, % 12’si genel sağlık sigortası primidir. 51 inci maddenin üçüncü fıkrasında belirtilenler için 82 nci maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında olmak kaydıyla belirlenen günlük kazanç ve gün sayısı üzerinden malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası primi alınır. MADDE 52- (Değişik: 17/4/2008-5754/32 md.)
İsteğe bağlı sigortalı olanlar, bakmakla yükümlü olunan kişi olsa dahi, 60 ıncı maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır ve genel sağlık sigortası primini de ödemekle yükümlüdürler. Yabancı ülke vatandaşlarından Türkiye’de yerleşik olma hali bir yılı doldurmadıkça genel sağlık sigortası primi alınmaz ve bu kişiler genel sağlık sigortalısı sayılmaz.
Ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde 89 uncu maddenin ikinci fıkrasına göre hesaplanacak gecikme cezası ve gecikme zammıyla birlikte primi ödenmeyen süreler, sigortalılık süresinden sayılmaz. Bu 12 aylık süreden sonra ödenen primler 89 uncu maddenin üçüncü fıkrası hükümlerine göre iade edilir.
İsteğe bağlı sigortalıların zorunlu sigortalılık nedeniyle prim borcunun bulunması halinde, isteğe bağlı sigortaya tâbi ödenen primler öncelikle zorunlu sigortalılık nedeniyle Kuruma olan borçlarına mahsup edilir.
5. SONUÇ
5510 sayılı Kanunun Madde 106/8 ile 506 sayılı Kanunun isteğe bağlı sigortalılığa ilişkin hükümlerini düzenleyen 85.maddesi 01/10/2008 tarihi itibariyle yürürlükten kaldırılmış olup bu tarihten itibaren isteğe bağlı prim ödenmiş sürelerin, malullük, yaşlılık, ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanmasında dikkate alınacağı ve bu sürelerin kanunun 4. maddesinin 1.fıkrasının b bendi (4/1-b) kapsamında sigortalılık olarak değerlendirileceği hüküm altına alınarak isteğe bağlı sigortalı olunabilmesi için aranan şartlar kolaylaştırılmış fakat kişilerin emekli olabilmeleri için gerekli olan sigortalılık süreleri prim ödeme gün sayıları ve yaş kriterleri dolaylı olarak daha ileri bir tarihe ertelenmesine sebep olmuştur. Bu sebeptendir ki emeklilik talep ve beklentisinde olan birçok kişi tüm bu yasal düzenleme ile ilgili yeterli bilgiye sahip olmadıkları için halen dahi ödedikleri primlerin 4/a (eski adıyla SSK) kapsamında değerlendirildiğini ve gerekli şartları sağladıklarında bu statüden emekli olacaklarını sanmaktadır. Ancak yukarıda da bahsettiğimiz şekilde Ekim 2008 itibariyle isteğe bağlı primler 4/b (eski adıyla Bağkur) kapsamında değerlendirildiğinden bundan sonra bu statüden emekli olmaları sonucu doğmaktadır ki bu durumda emeklilik zamanın daha ileri bir tarihe taşınmaktadır.Bu değişimin sonucu yine vatandaşa olumsuz yansımış olup emekliliğini planlayan vatandaşın planlarını altüst etmiş olmaktadır.
