ANNELERİN ENGELLENEN DOĞUM BORÇLANMASI
8 Mayıs 2011
ANNELERİN ENGELENEN DOĞUM BORÇLANMASI
Ülkemizde Sosyal Güvenlik yasası hazırlanırken en önemli reformun 5510 sayılı yasa ile 41 maddesinde ”Doğum Borçlanması”diye kamuoyuna ilan edilmişti.
SGK yetkilileri ise bu borçlanma türünü pek sevmediklerinden dolayı nasıl bir düzenleme yaparsak bu süreci uzatarak, borçlanma yapanları psikolojik olarak nasıl bezdiririz diyerek, bu konun uzmanlarının görüşlerini de dikkate almadan hazırladıkları tebliğ ve genelge ile 5510 sayılı Kanunun 41.maddesinin ruhuna ve lafzına uygun olmayan düzenlemelere gittiler.2008/111 sayılı genelge ile doğum borçlanması şartlarını ağırlaştırmış oldular.Kadınlarımız ise bu borçlanma türünde kararlı olduklarından konuyu yargıya taşıdılar.
25.02.2010 Tarihli Yargıtay 10.Hukuku Dairesi kararında;
”Doğuma dayalı borçlanma hakkından yararlanabilmek için doğum sırasında aktif sigortalı olma şartının aranıp aranmayacağı hususunda ise, geçmişte hizmet akdine dayalı olarak zorunlu sigortalılık tescilinin yapılmış olması, bu haktan yararlanabilmesi için yeterli sayılmalıdır.”
Yargıtay, Kanun koyucunun, bahis konusu düzenlemede, doğuma dayalı borçlanma hakkını verdiği kişinin borçlanma talep tarihinde sigortalı olmasını gerekli gören bir ifadeye yer verilmediği ve bu düzenlemeye göre sigortalı olanların yanında, hak sahiplerinin de, yazılı talepte bulunmaları halinde borçlanabilecekleri dikkate alındığında, doğum borçlanma talep tarihinde sigortalı olunması gerektiğine yönelik kanunda bir şartın var olmadığını belirterek uygulamayı genişletmiştir.
Yargıtay 10.Hukuk Dairesinin uygulamayı genişleten bir karar vermesi üzerine, SGK geri adım atmak zorunda kalarak, yeni bir genelge yayımlayarak doğum borçlanması şartlarını yeniden düzenlemiştir.
2010/106 sayılı Genelge:
5510 sayılı Kanunun 41. maddesinin (a) bendine göre kadın sigortalıların doğum nedeniyle çalışamadıkları en fazla iki defa olmak üzere ikişer yıllık sürelerinin borçlandırılmasında sigortalının doğumdan önce 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında tescil edilmiş olması ve adına kısa ya da uzun vadeli sigorta kolları yönünden prim ödenmiş olması yeterli sayılacaktır. Doğumun çalıştığı işinden ayrıldıktan sonra 300 gün içinde gerçekleşmesi şartı aranmayacaktır. Doğum borçlanması talebinde bulunan kadın sigortalının işvereninden belge istenilmeksizin Kurum hizmet kayıtlarından tespiti yapılarak sonuçlandırılacaktır.
1.)4-1(a) kapsamında (SSK) tescili bulunan ve adına kısa veya uzun vadeli sigorta kollarından prim bildirimi yapılan,
2.)4-1(a) SSK girişinden sonraki dönemlerde doğum yapan,
3.)Doğumdan sonra çalışmayan,
4.)Borçlanma yapılacak dönemde 4-1(b) (Bağ-Kur) veya 4-1(c) (Emekli Sandığı) kapsamında sigortalı olmayacak
5.)Bir çocuk için 2 yıl, iki çocuk için 4 yıllık süreyi borçlanabilecekler.
Doğum borçlanması talebinde bulunan kadın sigortalıların doğum yaptığı tarihten sonra adına primi ödenmiş süreler borçlanma hesabında dikkate alınmayacak, doğum borçlanması yapılacak sürede çocuğun vefat etmesi halinde vefat tarihine kadar olan süreler borçlandırılacaktır. İlk doğumunu yaptıktan sonra iki yıl dolmadan ikinci doğumunu yapan kadın sigortalı, ilk doğumdan ikinci doğuma kadar geçen süre ile ikinci doğum için borçlanabileceği iki yıllık sürenin toplamı kadar geçen süreyi borçlanabilecektir.
2925 sayılı Kanuna tabi sigortalılığı devam edenler ile hak sahipleri 5510 sayılı Kanunun 41. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi hükmü gereğince borçlanma yapabilecektir. Ancak, 2925 sayılı Kanuna tabi sigortalılığı devam edenlerin, 5510 sayılı Kanunun geçici 1. maddesi uyarınca Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında 506 sayılı Kanuna göre tescil edilmiş ve kısa ya da uzun vadeli sigorta kolları yönünden adına prim ödenmiş olması halinde kendileri veya hak sahipleri Kanunun 41. maddesinin ilgili bentleri kapsamında borçlanma yapabileceklerdir.
Ücretsiz doğum ya da analık izni sürelerinin borçlanılacaktır:
5510 sayılı Kanunun 4-1(a) SSK tabi kadın sigortalıların çeşitli iş kanunları (854, 4857, 5953 ve diğer iş kanunları) gereğince kullandıkları ücretsiz doğum ya da analık izin süreleri işyerinden alacakları belgelerle birlikte SGK başvurmaları halinde borçlandırılacaktır.
Borçlanma da Statü Karmaşası:
5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinde doğum borçlanmasının borçlanılan tarihte kişinin sigortalılık statüsü ne ise o kapsamda sayılacağı, 2010/106 sayılı genelgede ise, Kanun’un bu hükmüne ilaveten, doğum borçlanmasının kişinin en son sigortalılık statüsü neyse borçlanılan sürelerin o statü kapsamında kabul edileceği hüküm altına alınmıştır.
Buna da SGK tuzağı deniliyor.
SGK’nın yeni borçlanma genelgesi ile kadınların doğum borçlanması yaparken, 4-1(a)’lı olması gerekir. SSK’dan değil, Bağ-Kur’dan emekli olma riskini alırlar. SGK’nın tuzağına düşerler.
Bundan dolayı birçok kadın sigortalı isteğe bağlı sigorta primi öderken 4-1(b) Bağ-Kur kapsamında Doğum Borçlanması yapmalarında sigortalılık süresi 4-1(b)Bağ-Kur sayılacağından öncelikle hizmet akdine dayalı bir işe girmelidirler.4-1(a) SSK statüsünden doğum borçlanması yapmaları gerekiyor.
Hizmet Birleştirme Kanunu’na göre, emekliliğe esas sigortalılığın tespitinde, sigortalıların geriye doğru prim ödenerek geçen son yedi yıllık fiili hizmet (360×7=2520 gün) süresi esas alınmakta, aylığın bağlanıp ödenmesi, bu süre içinde fiili hizmet süresi fazla olan statüden yapılmaktadır.
Doğumun orta yaşlarda gerçekleşmesi hâlinde borçlanma yapılması durumunda son yedi yıl hesabında dikkate alınması söz konusu olabilir. SSK 4-1(a) emeklilik şartlarından emekli olamayan sigortalılar isteğe bağlı sigortaya son verip bir işte çalışmaya başlayarak SSK 4-1(a ) sigortalısı olur ve sonrasında doğum borçlanması talep ederlerse, borçlanılan süreler 4-1(a) (SSK) sigortalılık sürelerinden sayılacağından emeklilik şartlarından olumsuz etkilenmeyeceklerdir.
Yanlış statüden Yapılan Doğum Borçlanması İade Edilir mi?
Yanlış statüden borçlananların doğum borçlanması paraları SGK tarafından da geri iadesi yapılmamaktadır.Ancak bu konuda açacakları İş Mahkemesinde dava sonucuna göre hatalı borçlanma paralarını geri alabilirler.
Doğum Borçlanması Sigortalılık Süresini Hangi Hallerde Geriye Götürebilir?
3308 sayılı ”Mesleki Eğitim Kanunu” kapsamındaki çıraklar ve işletmelerde, mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarında örgün eğitim gören öğrenciler de, bu staj ve çıraklık döneminde sigortalı oluyorlar.Mülga 506 sayılı SSK göre Kısa Vadeli Sigorta Kollarına tabi olurlar.Aynı haklar 5510 sayılı SS ve GSSK mevcuttur.
Alınan sigorta tescil numarası ile kurum kayıtlarına geçirilmelerine rağmen Uzun Vadeli Sigorta Kollarında prim ödenmediğinden emeklilik anlamında bir başlangıç sayılmamaktadır.
41. maddesine baktığımızda Doğum Borçlanması yönünden 4-1(a) SSK olarak tescil edilmenin tek koşul olmasına dayanılarak Meslek lisesinde staj yapan ve tescil edilen adına kısa vadeli sigorta kolları primi yatırılanlarda eğer doğumdan önce sigorta girişi yapmaz ve doğum yaparsa bu haktan yararlanabilecektir. Uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmayan o dönemler de meslek liseliler doğum yaptıktan sonra çalışmaya başlamış ise onlara büyük bir katkı sağlayacaktır. Sigortalılık başlangıcını doğum borçlanma süresi kadar geriye çekecektir.
Fakat Meslek Liseliler için tanınan bu hak maalesef sigorta tescili yapılmadan önce doğum yapan 4-1(a)’lı SSK annelere verilmemiştir.Bununla ilgili İzmir 6. İş Mahkemesinde dava açıldı. Mahkeme, davacı bayanı haklı, SGK’yı haksız buldu ve borçlanma talebinin kabul edilmesine karar verdi. Bunun üzerine SGK, davayı temyize götürdü. Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, yaptığı temyiz incelemesi neticesinde 20 Nisan 2010 tarihli kararıyla SGK’yı haklı bularak 6. İş Mahkemesinin kararının bozdu.Söz konusu mahkemenin hakimi, kararının arkasında durarak temyiz kararına karşı direnme kararı verdi. Bunun sonucu olarak dava dosyası, önümüzdeki günlerde Yargıtay Hukuk Genel Kuruluna gelecek. Son kararı doğum borçlanması konusun da hukuken en üst karar merciinde karara bağlanmış olacaktır.
Borçlanma Talebi Nasıl Yapılmalıdır?
Borçlanma talebi SGK’ya yazılı bir başvuru formu ile yapılmalıdır.
Doğum Borçlanmasında Borçlanma Miktarında Püf Nokta:
Doğum Borçlanmasında emekli maaşını belirleyen süreler önem kazanmaktadır.1990-1999 yılı arasındaki süreler satın alınıyor ise Prime Esas Kazancın Alt Sınırının 1,5 katı üzerinde borçlanmanın emekli maaşı artışına olumlu yönde artırır.2000 yılından sonra ise Prime Esas Kazancın Üst Sınırından yapılması emekli maaşının artışını olumlu yönde etkiler.1990-1999 ve sonraki yıllarda Prime Esas Kazançların Alt Sınırından sigorta primi ödenmiş ise borçlanmada ekonomik olarak Prime Esas Kazancın Alt Sınırdan denebilir.Doğum süresi 2008 Ekim ayından sonra ise matrahı asgari kazanç ile azami kazancın ortalamasının üzerinde belirlemek sigortalının lehine olacaktır. Dolayısıyla başvurunun yapıldığı tarihteki statü, belirlenen matrah ve buna bağlı olarak da aylık bağlanacak statü önem kazanmaktadır.
Ödemeler 1 ay içinde Yapılmalıdır:
5510 sayılı Kanun’un borçlanmaları açıklayan 41 inci maddesine göre borcun size tebliğinden itibaren bir ay içinde ödemeniz gerekir. Bir ay içinde ödenmeyen borçlanmalar için ise yeni başvuru şartı aranır. Primi ödenmeyen borçlanma süreleri hizmetten sayılmaz.Kısmi ödeme yapmanız durumunda ödenen kısım kadar sigortalılık süresinden sayılır. Zamanında borçlanma tutarı ödenmez ise tekrar başvurma hakkınız her zaman var.
Değerlendirme:
Doğum Borçlanması uygulaması yargıya taşınarak yargının iş yükü artmıştır. SGK kaybettiği davalarla ödediği yargı masrafları kamuda harcama kalemlerini artırmış.5510 sayılı Kanunla kadın sigortalılara doğum borçlanması hakkı getirilmiş. Ancak, doğum borçlanması şartları 5510 sayılı Kanunda çok net anlaşılmadığından uygulama da kısa sürede yargıya intikal etmiş ve yeni uygulama ile ilgili yeni düzenlemeler yapılması zorunda kalınmıştır.Yapılan düzenlemelerde bu konuda ihtiyacı karşılamaktan uzaktır.
Büyük bir reform diye anneler umutlandırılmış. Fakat yapılan düzenlemeler ile annelerin erken emekli olma hayalleri suya düşmüştür.Umarım önümüzdeki yasama döneminde Meclis’te Kadın milletvekilleri bu sorunu ele alarak Doğum Borçlanması hakkını Emekli Sandığı memurlarına,Bağ-Kur’lu,SSK’lı kadınlara sigortalı olmadan önce yapılan doğum borçlanmaları taleplerini geçerli sayacak kanuni düzenlemeyi yaparak borçlanma haklarını vererek,kadınlarında dört yıl öncesinden emekli olmak suretiyle çocukları ile daha çok zaman ayırırlar.Önümüzdeki yıllarda kutlanacak anneler gününde Meclis tarafından yapılacak yasal düzenleme ile tüm 4-1(a),4-1(b),4-1(c) ve Mülga 506 sayılı Kanunun Geçici 20. maddesine Göre Bankalar,Sigorta Şirketleri,Ticaret ve Sanayi Odaları ve Borsaların hükmünde prim ödeyenlerin önünde Doğum Borçlanması engelleri kaldırılarak, Mahkeme süreçleri de ortadan kaldırılır.
Son üç yıldır anneler bu konuda yapılacak düzenlemeleri büyük bir merakla beklemekteler.Sigortalılıktan önceki doğumların kapsam dışında bırakılması sigortalılar yönünden olumsuz bir durumdur. Çocuk sahibi olan bir çok kadın çalışma hayatına başlamak isteseler de çocuklarının biraz büyümesini beklemek suretiyle çalışma hayatını ertelemek zorunda kalırlar. Her ne kadar doğum nedeniyle iş hayatından kopmasalar da , bir süre daha herhangi bir işe girmemektedirler.Doğum yapan kadınlar çalışma hayatından ayrı kaldıklarından Sosyal Güvenlik Sisteminin de dışında kalmaktadırlar. Bu konuda gerekli kanuni düzenlemelerin yapılarak sigortalılıktan önceki doğumların da borçlanma kapsamına alınmasının, çalışma hayatına geç başlayan kadınlar açısından yerinde bir uygulama olacağı kanaatini taşımaktayım.
Tüm Annelerimizin,Anne olan eşlerimizin, Anneler Günü Kutlu Olsun.
VEDAT İLKİ
