Bir Zorunlu Alışveriş Olarak BES
10 Mayıs 2019
Şimdilerde Kıdem Fonuyla birleştirileceği söylenen ve 4632 Sayılı Bireysel Emeklilik ve Yatırım Sistemi Kanunuyla 2001 yılında gelen bireysel emeklilik sistemi geçmişteki Tasarruf Teşvik Fonu ve Konut Edindirme Fonu gibi deneyimlerden sonra yönetenlerin uzun vadeli kaynak yaratma çabasının son ürünü olarak hayatımıza sokuldu.
Bir tür zorunlu tasarruf fonu olan BES otomatik katılım sistemi 2017‘de son halini alıyor ve sistem Türk vatandaşı ve mavi kartlıları ,45 Yaşını dolduranları ve 4A ve 4C sigortalarını kapsıyordu. En son 1.1 2019 tarihi itibariyle sistemdeki son genişleme de yapılarak 5 ila 9 çalışanı bulunan bütün özel sektör işyerleri bu kapsam içine dahil edildiler.
BES Sistemi Nasıl Çalışıyor
Öncelikle, ücretli kesimin büyük çoğunluğunu oluşturan asgari ücretliler dahil çalışanların zorunlu olarak sisteme katılımı sağlanıyor. İşverenlerin çalışanlarını otomatik BES sistemine kaydetmeleri halinde çalışanlarının prime esas kazanç tutarlarının yüzde 3’ünü katkı payı olarak BES şirketine aktarmaları gerekiyor. Eğer işverenler çalışanlardan kestikleri katkı payını zamanında BES şirketine aktarmaz veya eksik aktarırlarsa çalışanın kaybından sorumlu oluyor. Yani aylık katkı payları işveren tarafından çalışanın ücretinden kesiliyor.
Bu arada işveren BES kapsamındaki yükümlülüklerine uymazsa uymadığı her bir ihlal için kendilerine Aile, Çalışma ve Sosyal Politikalar Bakanlığınca 100 TL idari para cezası uygulanıyor. Ayrıca işverenler çalışanlarla ilgili olarak özel veya kamu kesiminde bulunan herhangi bir BES şirketi ile otomatik katılım anlaşması yapabiliyor. Bahse konu BES şirketinin ilgili çalışana bildirim yapmasından itibaren iki ay içerisinde çalışanın cayma hakkı bulunuyor.
Cayma durumunda ödenen katkı payları çalışanın hesabına 10 işgünü içinde iade ediliyor.
Kısaca BES sistemi katılımcılarına 10 yıl sistemde kalmaları ve 56 yaşını doldurmaları koşuluyla, tam yatırım değerlendirmesi ve devlet katkısı sunabiliyor. Bu bakımdan bu sistemin emeklilik benzeri ya da alternatifi olmadığını, yatırım fonu olduğunu vurgulamak gerekiyor.
BES’e Devlet Katkısı
%25 devlet katkısı ve sistemde kalmayı tercih edenler için yapılan 1000 TL devlet katkısı, en az 10 yıl bulunan ve 56 yaşını dolduran çalışanlar için tam olarak hak ediliyorken, örneğin sadece ilk 3 yılın sonunda devlet katkısının sadece yüzde 15’i alınabiliyor. Çalışanlar BES‘teki tasarruflarını bir defada toplu olarak ve 10 yıl içinde taksitli olarak alabiliyor.
Her ne kadar içinde cayma hakkı da olsa sisteme katılımın zorunlu olması BES‘teki temel yaklaşımı ele veriyor. Mevcut koşullar ve derinleşen gelecek kaygısı çalışan kesime günü kurtarma dışında seçenek bırakmıyor. Gerçekten de çalışan kesimin büyük çoğunluğu asgari yaşam düzeyini bile sağlayamazken, BES için öne sürülen tasarruf kültürünü geliştirme gerekçesi ülke gerçekleri ile örtüşmeyecek biçimde anlamsız kalıyor.
Üstelik çalışan üzerinden oluşturulan bu potansiyeli sonuçları yönünden değerlendirdiğimizde, 2018 yılında BES‘teki devlet katkısının zarar ettiği göze çarpıyor. Emek kesiminden kesilerek alınıp devletin onların yerine tasarruf etmesi uygulamasının başarılı olamaması bir yana, BES aslında vatandaştaki günü kurtarma düşüncesinin yönetenler düzeyinde ete kemiğe bürünmüş hali oluyor.
Nitekim tasarruf oranının düşük olması veya üretime katkının yetersiz olması gibi kronik problemlerimize BES veya benzeri fonların cevap veremeyeceğini yaşayarak öğrenmeye devam ediyoruz. Ve ücretlilerin birikim değil de geçim sıkıntısı yaşadıklarını saptamakta güçlük çekiyoruz.
