İsteğe Bağlı Sigortalılıkta Önemli Detaylar
8 Temmuz 2019
Zorunlu sigortalılığın kapsamı dışında bulunanların sosyal güvenlikten yoksun kalmamaları maksadıyla İsteğe bağlı sigortalılık Yasa Koyucu tarafından 5510 sayılı Kanun kapsamında öngörülmüş bulunuyor.
Öte yandan sistem fiili çalışma olgusuna dayanmadığından ve sigorta primlerinin bireyin kendisi tarafından ödendiğinden bu sistemin çalışmadan emeklilik yöntemi olarak algılanıyor olması da pek haksız sayılmaz.
01.10.2008 tarihi öncesinde üç büyük sosyal güvenlik kurumu olan SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı’nın ayrı ayrı isteğe bağlı sigortalılık ve iştirakçilikleri vardı. Bunlardan isteğe bağlı SSK sigortalılığı ve isteğe bağlı Bağ-Kur sigortalılığı isteğe bağlı Bağ-Kur sigortalılığı olarak birleşirken daha dar kapsamlı olan isteğe bağlı Emekli Sandığı iştirakçiliği Ekim 2018 öncesi iştirakçi olmuş ve en az 10 yıllık hizmeti varken istifa etmiş memurlar için uygulanmaya devam ediyor.
Kanun, isteğe bağlı sigortalılığı, kişilerin isteğe bağlı olarak prim ödemek suretiyle uzun vadeli sigorta kollarına ve genel sağlık sigortasına tâbi olmalarını sağlayan sigorta şeklinde tanımlıyor. Aynı yasa metniyle isteğe bağlı sigortalı olabilmenin şartlarını da düzenliyor.
Türkiye’de İkamet Etme Koşulu
5510 Sayılı Kanuna göre ancak Türkiye’de yasal olarak ikamet edenler isteğe bağlı sigorta hükümlerinden faydalanabiliyorlar. Bununla beraber uluslararası sosyal güvenlik protokolünden dolayı yurtdışında bulunmalarına rağmen ülkemizde isteğe bağlı sigortaya devam etme hakkı olanlar (Fransa, İngiltere, İsveç ve İsviçre’deki gurbetçiler) dışında mutlak surette Türkiye’de ikamet şartı aranıyor. Tabii ikamet şartının olmadığı 01.10.2008’den önce isteğe bağlı sigortalılığa başlayanlar da bu sigortalılıklarını kesintisiz olarak sürdürdükleri sürece ikamet şartı olmaksızın sigortalılıklarını devam ettirebiliyorlar.
18 Yaş Koşulu
Yasa koyucu 18 yaşın dolmasını aradığından mahkeme kararı veya evlilik ile ergin sayılanların isteğe bağlı sigortalı olmaları mümkün bulunmuyor.
Zorunlu Sigortalı Olmamak veya Ay İçinde Otuz Günden Az Çalışmak Ya da Tam Gün Çalışmama Koşulu
İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için bu sigortalılığın başlaması esnasında zorunlu sigortalı olmamak ya da çalışıyor olmamak gerekiyor. Belirtmek gerekir ki ay içinde 30 günden az çalışanlar yani kısmi çalışanlar ile tam gün çalışmayanlar isteğe bağlı sigortalı olarak prim ödeme sürelerini 30 güne tamamlayabiliyorlar.
Kendi Sigortalılığı Nedeniyle Aylık Bağlanmamış Olmak Koşulu
İlgili kanunlar gereğince yaşlılık malüllük aylığı alanlar isteğe bağlı sigortalı olamıyorlar. Oysa sürekli iş göremezlik geliri alanlar veya ölen sigortalıdan dolayı ölüm geliri alanlar, işsizlik ödeneği alanlar da diğer cari koşulları sağlamaları halinde isteğe bağlı sigortalı olabiliyorlar.
İsteğe Bağlı Sigorta Talep Dilekçesiyle Kuruma Başvuruda Bulunmak Koşulu
İsteğe bağlı sigortalı olmak isteyen kişinin Sosyal Güvenlik Kurumu’na mutlaka isteğe bağlı sigorta talep dilekçesi ile müracaatta bulunması gerekiyor.
İsteğe Bağlı Sigortalılığın Başlaması
5510 S.K. 51. md uyarınca isteğe bağlı sigortalılık başvurunun kurum kayıtlarına intikal tarihini takip eden günden itibaren başlıyor. Ceza infaz kurumları ile tutukevlerinin tesis, atölye ve benzeri ünitelerinde çalıştırılan hükümlülerden isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenlerin talepleri mahkemece tayin edilecek vasileri tarafından yapılabiliyor.
İsteğe bağlı sigortalı olarak prim ödenen tarihlerde, 4 üncü maddeye göre zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek çalışması bulunduğu tespit edilenlerin, zorunlu sigortalılıkla çakışan isteğe bağlı prim ödenen süreleri iptal edilerek, bu süreye ilişkin ödedikleri primler ilgililere iade ya da doğacak borçlara mahsup edilebiliyor. 12 ay içerisinde prim ödenmemesi nedeniyle isteğe bağlı sigortalılıkları başlatılmayanların yeniden isteğe bağlı sigortalı olmak için yazılı talepte bulunmaları icap ediyor.
İsteğe Bağlı Sigortalılığın Sona Ermesi
İsteğe bağlı sigortalılık;
a) İsteğe bağlı sigortalılığını sonlandırma talebinde bulunanların, primi ödenmiş son günü takip eden günden,
b) Aylık talebinde bulunanların ise, aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden,
c) Ölen sigortalının ölüm tarihinden, itibaren sona erer.
2019/9 sayılı son genelgeye göre içinde bulunduğu ayın primini ödeyen isteğe bağlı sigortalı için o ayın sonu itibariyle de isteğe bağlı sigortalılık sona erdirilebiliyor.
İsteğe Bağlı Sigortalılıkta Primler Nasıl Ödeniyor?
İsteğe bağlı sigorta primi, 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas kazancın altsınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen ve yazılı olarak talep edilen prime esas aylık kazancın % 32’si oluyor. Bunun % 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, % 12’si genel sağlık sigortası primidir. Yabancı ülke vatandaşlarından Türkiye’de yerleşik olma hali bir yılı doldurmadıkça genel sağlık sigortası primi alınmaz ve bu kişiler genel sağlık sigortalısı sayılmaz.
İsteğe bağlı sigorta primi, ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar ödenmesi gerektiğinden ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde kendileri veya hak sahipleri tarafından 5510 sayılı Kanun’un 89.maddesinin ikinci fıkrasına göre hesaplanacak gecikme cezası ve gecikme zammıyla birlikte ödenmeyen süreler, hizmet olarak değerlendirilmesi mümkün olmuyor. Bu 12 aylık süreden sonra ödenen primler sigortalının veya hak sahiplerinin talebi üzerine 5510 sayılı Kanun’un 89. maddesinin üçüncü fıkrası hükümlerine göre iade veya doğacak borçlarına mahsup edilebiliyor.
Kısa Vadeli + GSS Primini Ödeyenlerin İsteğe Bağlı Sigortalılığı
Ancak 5510 sayılı Kanun’un 5. maddesinin (g) fıkrası gereği ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinin kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primleri işverenlerce ödeniyor. Bu nedenle bunlar % 20 oranında prim ödeyerek isteğe bağlı sigortalı olabiliyorlar.
