1985 yılından beri uygulanmakta olan vergi iadesi uygulaması 2007 yılı başından itibaren kaldırılmış yerine 1 Ocak 2008 tarihinden itibaren geçerli olan “asgari geçim indirimi”(AGİ) uygulaması getirilmiştir.
Uygulama ile ilgili gerekli düzenleme 04.04.2007 tarihinde “5615 sayılı Gelir Vergisi Kanunu Ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” olarak Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlülüğe girmiştir.
Konuyla ilgili kanunun 2. maddesi şöyledir: 193 sayılı Kanunun mülga 32. maddesi başlığıyla birlikte aşağıdaki şekilde yeniden düzenlenmiştir.
“Asgarî geçim indirimi” (AGİ)
MADDE 32 – Ücretin gerçek usûlde vergilendirilmesinde asgarî geçim indirimi uygulanır.
Asgarî geçim indirimi; ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının; mükellefin kendisi için % 50’si, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10’u, çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için % 7,5 diğer çocuklar için % 5’idir. Gelirin kısmî döneme ait olması halinde, ay kesirleri tam ay sayılmak suretiyle bu süreye isabet eden indirim tutarları esas alınır. Asgarî geçim indirimi, bu fıkraya göre belirlenen tutar ile 103 üncü maddedeki gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranın çarpılmasıyla bulunan tutarın, hesaplanan vergiden mahsup edilmesi suretiyle uygulanır. Mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde iade yapılmaz.
İndirimin uygulamasında “çocuk” tabiri, mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dâhil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukları, “eş” tabiri ise, aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade eder.
İndirim tutarının tespitinde mükellefin, gelirin elde edildiği tarihteki medenî hali ve aile durumu esas alınır. İndirim, yukarıdaki oranlara göre hesaplanan tutarları aşmamak kaydıyla, ücret geliri elde eden aile fertlerinden her biri için ayrı ayrı, çocuklar için eşlerden yalnızca birisinin gelirine uygulanır. Boşananlar için indirim tutarının hesabında, nafakasını sağladıkları çocuk sayısı dikkate alınır.
Bakanlar Kurulu, indirim konusu yapılacak toplam tutarın asgarî ücretin yıllık brüt tutarını aşmaması şartıyla ikinci fıkrada belirtilen asgarî geçim indirimi oranlarını artırmaya veya kanunî oranına kadar indirmeye yetkilidir.
Asgarî geçim indiriminin uygulama dönemleri ve mahsup şekli ile diğer hususlara ilişkin usûl ve esaslar Maliye Bakanlığınca belirlenir.”
Çalışanların AGİ uygulamasından yararlanmak için medeni hallerini, eşin çalışıp çalışmadığını ve çocuk sayısını işverene bildirmeleri gerekmektedir. Çalışanın mevcut durumunda her hangi bir değişiklik olursa, -evlenme, boşanma, ölüm, doğum vb. gibi – bu değişiklikleri işverene bir ay içerisinde bildirmek zorundadır. AGİ tutarını belirleyen medeni durum ve/veya çocuk sayısında meydana gelen değişiklikler, değişikliğin işverene bildirildiği tarih itibariyle uygulanmaktadır. Eşlerin her ikisi de çalışıyorsa yalnızca bir tanesi çocuklar için indirim hakkına sahip olur, diğeri için bekar AGİ si uygulanır.
AGİ, İş Kanununda tanımlanan ücretin bir parçasıdır ve ücretlerin belirli bir süre ödenmemesi İş Kanunu’na göre işçiye derhal haklı fesih hakkı vermektedir. AGİ’si ödenmeyen işçi haklı nedenlerle iş sözleşmesini feshetme hakkına sahip olacaktır. Ayrıca AGİ ödemesi işveren tarafından yapılmayan işçi Çalışma Bakanlığının ihbar hattına, ayrıca Vergi İletişim Merkezi ihbar hattına şikayette bulunabilir.
AGİ ücretin bir parçası sayıldığı için, bu ödemeyi yapmayan işverene cezai yaptırım uygulanmaktadır.4857 sayılı İş Kanununun 102/1-a maddesinde işçinin Kanundan veya toplu iş sözleşmesinden ya da iş sözleşmesinden doğan ücret ödemelerini süresi içinde kasten ödemeyen veya eksik ödeyen işverene, her işçi ve her ay için (2019 yılı için) 191 lira idari para cezası uygulanacaktır, hükmü yer almaktadır.
Nimet YANMAZ
İnsan Kaynakları ve Sosyal Güvenlik Uzmanı