AYLIK TUTARLARI NEDEN DEĞİŞİR 2-Güncelleme katsayıları

29 Ağustos 2024

Sosyal güvenlik gelecekteki risklerin (örneğin yaşlılıkta oluşan çalışarak gelir elde edememe riski) karşılanması için, çalışma süresinde yaşlılıktan önce toplanan primlerin SGK tarafından değerlendirilerek risklerin aylık ödeme yolu ile karşılanmasını hedeflemektedir. Kurum tarafından primler toplanmakta, emekli olanlara aylık  ödenmekle birlikte toplanan primlerin değerlendirilmesi sistemi mali imkansızlıklar, emekli sayılarının çoğalması nedeni ile terkedilmiş olmakla birlikte bu işlem kayden yapılmaktadır. Toplanan primler halen gelişme hızının % 30 u ve tüfe artışının tamamı esas alınarak oluşturulan güncelleme katsayıları ile artırılmaktadır.

Artırılan tutar alınan primler değil primlerin karşılığı kazançlardır.

Bir örnekle açıklamaya çalışalım 5510 sayılı Kanun 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

01.10.2008 tarihinde 1 aylık asgari kazanç 638,70 TL dir. Aynı kazancın 2023 sonuna veya 2024 başı zamsız aylık dönemine taşınmasında 13,69… ile başlayan güncelleme katsayısı ile çarpıldığında 2008 Ekim ayı kazancı  8.729,48TL olmaktadır. Bu tutarlara ocak ve temmuz 2024 dönemleri kadar artış yapıldığında Ocak ayı zammı % 49,25 ile 13.028,75TL Temmuz zammı % 24,73 ile 16.250,76 TL olmaktadır. Güncel asgari kazanç  ise 20.002,50TL olmakla hala güncellenmiş değerlendirilmiş tutarların asgari kazancın % 23 daha gerisinde olduğu görülecektir.

SGK tarafından alınan kazançların güncellenmiş değerlerin gerisinde kalmasının farklı sebepleri vardır. Bunlardan ilki güncelle katsayılarının primlerin alındığı yılın değil bir sonraki yılın değerleri olmasıdır. Bu şekilde olan yasal düzenlemeye göre prim alınan yılın kazancı 1. veya 12.ay aynı kurala tabi tutulamayacağına göre takip eden yılın esas alınması uygunsa da bu uygulamanın getirdiği diğer sonuç aylık bağlanan yıl ve öncesi yılın kazançlarının güncellenememesi sonucuna neden olmaktadır. Aylık bağlanan yıl örneğimizde 2024 yılı için kazançların güncellenme yerine zamma tabi tutulması nedeni ile % 49,25 + % 24,73= toplamda % 86 lık bir zamma karşılık gelmektedir. O halde  enflasyonu mesela % 70 kabul ederseniz emekliler % 16 daha fazla yarar elde etmişlerdir. 2023 yılı kazançları ise  yasal düzenleme gereği güncellenememektedir. Ancak 2024 yılı aylık zam artışlarına tabi tutulmaktadır. O halde artıştan yararlanılamayan iki dönem bulunmaktadır. Her yılın içinde yatan primler ile aylık bağlamadan önceki yıla ait primler artışa tabi tutulamamaktadır.

Gelelim güncellenmiş kazancın asgari güncel kazancın gerisinde kalması hususuna ekonomisi büyüyen ülkelerde alım gücüne bağlı olarak asgari ücretlerde güncelleme katsayılarına esas alınan verilerden daha çok bir artış gerçekleşebilir. Güncelleme katsayılarının son asgari ücret-kazançlardan geride kalması kısmen bu nedenle izah edilebilir. Ancak doğrulanması için işin uzmanlarının görüşlerine bakılmalıdır.

Mevcut güncelleme katsayıları bir şekilde güncel asgari ücret-kazançlardan  az gerçekleştiğine göre bunun bazı sonuçları olmaktadır. 2021 yılında aylık alanlar 2022 yılında emekli olanlardan daha az aylığa hak kazanmışlardır. Örnek olay 2022 yılı kazancı olmayan 2021 yılında hizmetleri sona eren ve asgari ücretin 3 katı civarında bir kazancı olan sigortalının tahsis yılının 2021 olması halinde aylık bağlanması halinde daha az aylık bağlandığı, 2022 yılında tahsis talebinde bulunması halinde Ocak 2022 dönemi aylıklarının % 18 lik bir artışa hak kazandırdığı görülmüştür.

Günümüzde ise güncelleme katsayıları etkisi ve 2024 yılı aylık zamlarının yüksek olması nedeni ile 2022 yılı örneğinin aksine (bu örnekte sonra emekli olan daha çok aylık alırken) günümüzde 2025 yılında aylık alacakların kurgusal aylıkları 2024 yılında emekli olmaları haline göre daha az olduğundan SSK ve Bağ-KUR sigortalıları (4/1-a, 4/1-b) 2024 yılında emekli olmayı (yaşlılık aylığı) tercih etmektedirler. Zira farklı kurgusal veri ve hesaplamalara göre 2024 aylıkları 01 Ocak 2025 tarihi itibari ile 2025 yılında bağlanacak aylıklardan %25-%35 oranında daha fazla olacaktır. Kısaca 2024 yılında emekli olmak 2025 yılında emekli olmaktan ciddi bir şekilde avantajlı olmaktadır.

O halde şu soruları cevapları aranmalıdır.

1- Neden fark oluşuyor, yüksek enflasyon dönemlerinde dönem içi aylık zamları yüksek olduğundan enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde aylığı başlayanlar diğerlerin hatta çalışmaya devam  edenlerden daha fazla aylık alabilmektedir. O halde sorun yüksek enflasyonda güncelleme katsayılarının geride kalması ve aylık zam oranlarının yüksek olmasıdır. Sistemle oynanmaksızın örneğin 2021 yılı emeklileri ile 2025 yılı emeklilerine yani bu nedenle diğerlerine göre geride kalan emeklilere (sadece bu gruplara) enflasyon farkı yahut benzer bir ad altında bir kez fark verilerek bu sorun çözülebilir.  Yahut  güncelleme katsayıları ve aylık zamları ile oynanabilir Bu ise daha büyük sorunlara neden olacaktır.

2- Sigortalılar ne yapmalı;

a- 2025 yılı son çalışma yılı olacak kişiler 2024 aylık avantajı nedeni ile  2024 bitmeden özel sektör için 31.12.2024, Kamu için 14.01.2025 tarihine kadar işten ayrılıp emekli dilekçesi verebilir.

b- Bu sorun geçicidir. 2026 yılı ve/veya sonrası yıllarda çalışmaya devam edecek kişiler bakımından  emekli olmanın 2024 veya 2025 olması arasındaki fark enflasyonun azalması, yahut geçmiş dönem kazançlarının yüksek enflasyon etkisi ile güncelleme katsayıları ile uygulanan tutarların yükselecek olması nedeni  bu olumsuzluğu yaşamayacaklardır. Net bir şekilde 2026 yılı ve sonrası emekli olmak ve o yıllara kadar çalışmayı isteyecekleri böyle bir sorunları yoktur. Onların kayıplarını sistem kendisi telafi etmektedir. SGK yasal düzenlemeleri yapılırken bazı yılların enflasyonunun yüksek bazılarının düşük olduğu hallerde aylıklara etkisinin değerlendirilmediği, bunun için bir çözüm geliştirilmediği anlaşılmaktadır.

c- Günüm doldu, aynı veya benzer işte çalışabilirim diyenler ise emekli dilekçesi verip 2024 emeklisi olup, emekli aylıklarını bir süre aldıktan sonra aylıklarını kestirip (bildirgeleri 2 yerine 1 kodu ile verdirilerek) yine aylık almaksızın prim ödemeye devam edebilirler.  Bu seçenek daha büyük avantajlar sunabilir.Ancak bunun için önce iş garantisini oluşturmak lazım bazen bu işleri yaparken iyi kazandıran bir işten olanlar ile çok karşılaştım.

d- ASGARİ AYLIK, ASGARİ KAZANÇ DÜZEYİNDE AYLIK ALANLARIN 2024 te emekli olayım gibi bir derdi olmamalıdır. Zira asgari aylıklar (5510 Ek madde 19)  hak kazanılan aylıkların üzerinde seyretmektedir. Aylıklarda en azından bu yıllarda için fark oluşmayacaktır.

Yasal bir düzenleme yapılacağı haberleri yer almakla birlikte kapsamına henüz vakıf değiliz. Ancak düzenlemelerin benzer kayıpları telafi etme beklentisi oluşmaktadır. Zira fark sadece bu yıla ait değildir. Daha öncede dezavantajlı gruplar oluşmuştur.