ÖZET : SGK emekliliği sonuç-süre bakımından daha avantajlıdır. Bireysel emeklilik sistemi iyi takiple daha verimli hale getirilebilir. SGK-BES arasında elde edilmiş iyi BES sistemi kazançlarının SGK’ya aktarılarak daha verimli SGK aylığı alınması en verimli yöntem olarak seçilebilir.
BİREYSEL EMEKLİLİK Mİ SOSYAL GÜVENLİK Mİ NEDEN HANGİSİNİ SEÇMELİYİZ ?
Sosyal güvenlik, ileri yaşlarda veya malullük, ölüm gibi hallerde düzenli gelir kaynağı sağlayan devlet tarafından organize edilen bir sistemdir.
Özellikle ileri yaşlarda düzenli gelir getirici olmak üzere Batıda üç basamaklı bir sistem işlemektedir. Bizdeki SGK yaşlılık aylıkları yerine aynısı sistem yanında işyerlerinin sandık tabir edebileceğimiz kendi örgütlenmeleri ve bireysel emeklilik sistemi bulunmaktadır. Bizde özellikle bankacılık sisteminde SGK’ya tabi olmayan bazı bankaların hem SGK düzeyinde sağladıkları bir aylıkları hem de bu aylıkların 1/3 düzeyinde işyeri vakıflarından ödedikleri ikinci bir aylık ödemeleri bulunmaktadır. Ülkemizde üç basamaklı sistemin banka işyerleri düzeyinde gerçekleştiği, diğer işyerleri bakımından SGK + bireysel emeklilik sistemi olduğunu söyleyebiliriz.
Ülkemizde SGK aylıkları memurları bir ölçü olarak almaz ise SSK (4-1a) en yüksek 4.000TL, BAĞ-KUR’lular için en yüksek 3.500TL, en düşük ise 500 TL civarındadır. Son yıllarda en yüksek tavan ödeyen kişilerin aylıkları reel olarak aylıkları artırmaktadır. Yüksek kazançlılar (SPEK) bakımından bu hali ile aylıklar Avrupa standardının üzerinde olup öngörülerimize göre önümüzdeki 15 yıl içinde Avrupa standardının iki katına ulaşacaktır. Halen ülkemizde aylıklardan gelir vergisi kesilmemektedir. Ancak süreç bu yönde evrilebilir.
Bireysel Emeklilikte 2014 bireysel emeklilik verileri nazara alındığında gelinen durum şöyledir. Bireysel Emeklilik Gelişim Raporuna göre (www.egm.org.tr)
Bireysel emeklilik sistemine;
-2014 katılanlarından % 56 kadın % 44’ü erkek,
– 2014 te sistemde kalma oranı % 57
– En çok 12 ayda ayrılıyorlar. Ayrılmalarda yoğunluk 2yıldan itibaren azalıyor
– 10 yılı bulan sayısı % 4 civarında.
-2014 yılı sonunda 10 yılı dolduran yaklaşık 35.000 kişiden emekli olanların sayısı 15.350 kalanı sisteme ödemeye devam ediyor. % 75’i emekli parası olarak 20.500 TL almış en çok alan 72.000 TL.
Bilindiği gibi sistemden paraları kıdem tazminatı, emekli ikramiyesi gibi tek seferde alarak çıkmak mümkün olduğu gibi emekli maaşı gibi dönemsel/periyodik geri alımlarla çıkmakta mümkün. Bu seçenekte sistem kalan parayı değerlendirerek azala azala tükenen bir birikim yolu da seçilebilmektedir.
-Sisteme giren her tür ödemenin artış oranı veya karlılık oranı = % 37
-Dünya bireysel emeklilik birikiminin %56,3’ü Amerika’da, % 5,9’u Japonya’da % 10,8’i İngiltere’de bulunmakta.
-Fonların OECD ülkelerinde reel yatırım getirisi % 4,7 (işletme masraflarından sonra) sağlarken ülkemizde 2011 yılında yaklaşık -%11, 2013 yılında – % 7,5 kayıp verip yani eksi verirken, 2012 yılında % 9,5 civarında getiri sağlamıştır.
-Türkiye’de bireysel emeklilik yatırımlarının % 13,52 ü hisse senetlerinde % 56,95 i tahvil ve bonoya, % 6,55 i ters repoya yatırılırken ABD’de bu oran Hisse senetlerin % 50, tahvil ve bonoda % 20 olmaktadır. Almanya’da ise dağılım hisse senetleri % 5, tahvil bono % 55 tir.
2014 VERİMLİLİKLERİ ÖRNEK SEÇME YÖNTEMİ İLE
BES ŞİRKETİ Reel Getiri Yıllık İç Verim Sıralama
Allianz Yaşam ve Emeklilik Koç İştirak Endeksi % 26,05 % 53,82 1
Anadolu Hayat Büyüme Amaçlı Hisse Senedi Beyaz EYF 21,95 38,83 3
Anadolu Hayat Büyüme Amaçlı İkinci Esnek EYF 0,90 11,43 157
(İSİM ALDATMASIN YATIRIM TÜRÜ DE ÖNEMLİ)
(Bireysel Emeklilik Sistemi Gelişim Raporu 67 2.5 başlığında diğer şirketlerin verimlilikleri
kayıtlı)
FON GRUPLARI VE ORTALAMA GETİRİLERİ
(BES Gelişim Raporu sh.64 2.4)
Fon Grubu 2014 getiri oranı
Kamu Borçlanma 13,56
Esnek 14,20
Likit 8,84
Hisse Senedi 27,51
Standart 12,64
Kamu Borçlanma (YP) 17,48
Kıymetli Maden 6,26
Ortalama 14,21
Olarak verilmektedir.
BES DEĞERLENDİRMEYE YÖNELİK TEŞVİKLER
Görüldüğü gibi BES getirileri ve sisteme para girişleri yetersiz kalınca sistemi teşvik eden önlemler alınmıştır.
Bunları,
Kişilerin kendilerinin BES’e girmesi halinde % 25 devlet desteği
- 2013 yılından itibaren başlamıştır.
- Desteğin üst limiti brüt asgari ücret x12= % 25 tir. 2015 yılı için 1.dönem brüt aylık asgari ücret 1.205,50+2 dönem brüt 1.273,50= 2.475 her dönem 6 ay= 14.850X%25= 3.712,50 TL bu yıl için en üst devlet desteği. Bu koşul için yatan BES tutarının 14.850 TL olması gerekmektedir.
14.850TL ödeyen biri için % 25 Devlet desteği ile tutar 18.562,50 TL olmaktadır.
İŞVERENLERİN ÇALIŞANLAR ADINA BES ÖDEMELERİ
Burada % 25 devlet desteği uygulanmamaktadır.
SGK YÖNÜNDEN İŞVEREN AVANTAJI
Ancak işveren 5510 md.80 fıkra 1 b uyarındaasgari ücretin % 30’unu geçmeyecek şekilde ödenen özel sağlık sigortası primleri veya bireysel emeklilik ödemelerini SGK prim matrahına eklemeyerek kar elde etmektedir.
VERGİ YÖNÜNDEN İŞVEREN AVANTAJI
En üst sınır için bir hesaplama yaparsak Yıllık 5.000 TL bir işçi için bireysel emeklilik sistemine girmiş ise yıllık tavan 2015 için asgari kazanç toplamı 14.850’nin % 30’unu 4.455 TLsini matrahtan düşecektir.
ÇALIŞANLARIN BORDROLARINDAN KESİLEN BES’İN ÇALIŞANA VERGİ AVANTAJI YOKTUR.
YUKARIDA BESİN ORTALAMA GETİRİLERİNİ GÖRDÜK
Özetle sistemin geçmiş 10 yılında verimlilik oranı % 37 olarak belirtildi.
Bu tutarların USD, EURO gibi para birimlerinden birine dönüştürülmesi halinde getirinin ne olacağı hesaplayan bir formül yahut başka yöntemlerle verimlilik değerlendirmesi yapılabilir.
USD
1 Ocak 2005 tarihindeki değeri 1, 3295 1 Ocak 2010 1USD= 1,483TL
1 Ocak 2015 değeri 2,3449 1 Ocak 2015 1USD= 2,3449TL
Artış oranı % 76 Artış oranı % 63,24
FAİZ
1000 USD nin TL=1 Ocaktan itibaren
her yıl % 9 yasal faizin 1 Ocak 2010 1.000 USD 1.483
anaparaya eklenmesi halinde % 9 yasal faiz ekleyerek 5 yılda 2.282
2015 başında erişeceği değeri 3.147,41 TL Artış oranı % 65
Artış oranı 2,36 veya % 236
ALTIN 24 AYAR -1 GRAM 24 aya 2005 yılı Ocak ayında 1 gram altın 18,18TL. 1 Ocak 2010 1 gr. 51,80
1 Ocak 2015 te 1 gram altın 87,57TL. 1 Ocak 2010 1 gr 87,57
Değişim/Artış Oranı 4,81 veya % 481 Artış oranı % 59
SGK YATIRILAN PRİMİN DEĞERİ
KAZANCI PRİMİ (%32,5) ARTIŞ ORANI
2005 YILI TOPLAMI 10.000 3.250
2008 BAŞI 13.177,39 4.282,65 % 31,77
2015 BAŞI 24.719,70 8.033,90 % 247 ( 2005e ORANI)
FARKLI YATIRIMLARIN 10 YILLIK GETİRİ ORANLARI
(Enflasyon etkisinden arındırılmamış)
Türü Getiri Oranı
USD % 76
Birleşik Yasal Faiz % 236
Altın % 481
SGK % 247
BES % 37
SGK EMEKLİLİĞİ Mİ ? BİREYSEL EMEKLİLİK Mİ ?
HANGİSİNİ ÖN PLANA ALMALIYIZ
1. Örneğimiz Yaşlılık Aylığı –BES YOK-AYLIK
25 hizmet yılı,
Yaş 50,
Kazanç SGK Matrahı 2005 yılından itibaren brüt asgari kazancın 5 katı üzerinden aylık alan önceki dönemlerde bu kurala uygun olarak kazancı SGK bildirilmiş kişilerin son 10 yılda bireysel emeklilik sistemine girmemiş olması halinde
2015 Ocak SGK 4a(SSK) yaşlılık aylığı
2.715,85TL + % 4 Ek ödeme =2.824,48
2. Örnek 1 nolu ile AYNI ÖRNEK VE İŞVEREN TARAFINDAN BES ÖDENİYOR
BES ödeme tutarları yıllık muafiyet 4.455 TL olmakla geçmiş dönemlerin asgari ücrete azalış oranları nazara alınarak hesaplama yapılmıştır. Hesaplamalarda BES 10 yılda emeklilik verdiğinden 10 yıl eksilterek yapılmıştır.
2.639,58 TL yaşlılık aylığı + %4 ek ödeme= 2.745,16
BES YATIRAN VE YATIRILMAYAN MUKAYESESİ
SGK aylığında kayıp
BES Yatırılmayan 2.824,48
Yatırılan 2.745,16
Eksilme 79,32 AYLIK TUTAR
10 yıl yani 120 yılda kayıp 9.518,4 TL.
Ömür sonuna kadar kişinin kaybı
79,32 x360 (30 yıl) = 28.555,20
BES YATIRILMA NEDENİYLE SİGORTALININ PRİM KAZANCI
4.455×15 Sigortalı prim payı= 668,25 Yıllık fazladan ele geçen
10 BES ödeme yılında 668,25X10= 6.682,50TL olacaktır.
Sosyal Güvenlik Hakkı bakımından kişi 6.682,50 TL karşılığında 28.555,20 TL den mahrum kalmaktadır denilebilecektir. Bu anlamda kaybı 21.872,70 TL dir.
Ancak kişi BES ten devlet katkısı ve BES artırımları olmaksızın yararlansa dahi yani hesabı artırım olmaksızın yaptığımızda 10 yıl için 4.455 yıllıkX10= 44.550 TL BES yararı,
6.682,50 SGK priminden yarar olmak üzere 51.232,50 TL ye çıkmaktadır. Bu durumda SGK kayıpları telafi edilmekte ancak kişi için 44.550 TL BES yatırılmış olmaktadır.
Örnek 3 BES İÇİN KULLANILAN PARALARIN SGK PRİMİ OLARAK YATIRILMIŞ OLMASI HALİNDE SONUÇ
Örnek hesaplamamızda BES için yatan prim aylık 371,25 TL dir. Bu ise prime esas kazançta 371,25/35,5 SGK tüm prim/1.000 TL kazanç demektir. 1.000TL kazancın asgari kazanç 1201,50 ye oranı ise 0,83 oranına karşılık geldiğinden 2005 sonrası kazançlar 5 kat yerine 5,83 katından esas alınarak hesaplandığında
Aylık 2.926,89+ %4 Ek ödeme = 3.043,96 TL olmaktadır.
O halde BES yatan aylıkta
SGK ya primi olarak ek ödenmesi halinde aylık 3.043,96
BES Yatması halinde aylık 2.745,16
Fark 298,80 TL.
Fark 10 yılda (298,80X12X10) 35.856,00
30 yılda 107.268,00 TL
Aylık farkına nazaran BES ve prim yararları 51.232,50 olmaktadır.
SGK’nın BES yararlarının önüne geçebilmesi için aylık alanın erkek olması geride kalan eşinin daha uzun yaşaması veya ölen eşe göre daha genç olması yahut evde malül çocuk, boşanmış veya evlenmemiş kız olması halinde SGK aylığı mutlaka ama mutlaka BES’e tercih edilmelidir.
ÖRNEK 4
Sigortalı için işveren prim yatırmamaktadır. Kendisi yatırmaktadır.
Bu koşulda 1 nolu seçenekteki aylık gibi 2.824,48 TL SGK aylığı alacak,
Yatırdığı her prim için Devlet % 25 destek verecektir.
Yatırılan prim yine 4.455 olsun X % 25 fazlası= 5.568,75 on ödeme yılında 55.687,50 TL BES yararı elde edecektir. BES’in olağan karlı kabul edildiği dönemleri esas alarak yıllık % 14,1 oranında 2014 ortalama getirisi gibi artması ve hesaplamalara yıllık asgari ücret toplamının % 30’u tutarında her yıl yeni para girmesi halinde, BES birikimleri 10 yılın sonunda 123.468TL olmaktadır. Reel artışın % 4 olması halinde ise toplam 63.545TL. olmaktadır.
Bireysel emeklilik sisteminin ülkemizde erken dönemlerini yaşaması nedeni ile uzun süre bireysel emeklilikte kalma alışkanlıkları oluşmamış ise de gelecek dönemde 10 yıl ve üstü bireysel emeklilik sistemine prim yatıranların çoğaldığı dönemlere girmekteyiz.
Her ne kadar bir çok bireysel emeklilik mensubu defaten tek ödemeyi seçmekte ise de, yine gelecek dönemlerin istikrarın sürmesi halinde toptan/defaten ödeme seçeneğinin dönemsel edimlere/irat benzerine dönüşeceğini beklemekteyiz.
SGK=BES karşılaştırmasında ilginç olan bir nokta ise şu olabilecektir.
Bütün SGK borçlanmaları artık kazanç seçilerek yapılabilmektedir. Kişiler asgari kazanç ile azami kazanç (6,5) kat arasında bir oranı seçme hakkına sahiptirler. Azamiden borçlanılacak her 360 gün nerede ise 30.000TL para yatırılması anlamına gelebilmektedir.
Klasik olan askerlik, avukatlık staj borçlanmalarının yanına önce sigortalı olmuş (memur,BAĞ-KUR,SSK,Sandık vb) kadınların her doğum için 2 yıl borçlanma hakkı (en fazla 3 çocuk için) ile 4b sigortalılarının borç ödemeyip sigorta sürelerini durdurmaları halinde kazanç seçme imkanı gelmesi karşısında BES yatırımları bir güvence oluşturmaktadır.)
Bunu şöyle örnekleyebiliriz.
20 yıl BES te kalıp 120.000TL birikmiş alacak bir kadın 2 çocuk için 1.400 gün borçlanmak istemektedir. En yüksekten yatıracağı 1.440 gün için yaklaşık 119,957 tavan borçlanma yaptığında elde edeceği aylık 700 TL daha fazla olacaktır. BES birikimi bu yolla daha yüksek SGK aylığına dönüşebilir. Yine alınacak BES tutarı İsteğe bağlı sigortadan yüksek yatırılarak ( 1.260 gün ve fazlası statü değişikliğine neden olabilir) BES SGK aylığı ilişkisinde sigortalı lehine dengeler kurulabilecektir.
Bu kurgu yapılırken 5510 un uzun emekli yaşlarına yakalanmaktan kurtulmuş 50-55 li yaşlarda emekli olanlar bakımından yani önümüzdeki 10 yıl içinde bu imkanı kullanmak daha verimli olacaktır. SGK emekliliğine 10 yıldan az kalmış olanlar içinde doğrudan SGK’ya yüksek kazançtan prim yatırmak daha anlamlı kabul edilebilecektir.