Doğum sonrası yarım gün çalışma hakkı ;
Bu çalışma iki ayrı yasal nedene dayanmaktadır. Bunlardan ilki yarım gün çalışmada işsizlik ödeneği alma imkanı sunarken bu sürelerden sonraki yarım gün çalışmanın seçilmesi halinde yalnızca yarım çalışma karşılığı ücret alınabilecektir.
Biz çalışmamızda ;
-Işsizlik ödeneği ile desteklenen döneme kısa süreli yarım gün çalışma,
-Ücrete işsizlik sigortasının eklenmediği, çalışılan kadar ödeme alınan dönem çalışmasına uzun süreli yarım gün çalışma adlandırmasını uygun bularak gruplamayı buna göre yaptık.
- KISA SÜRELİ YARIM GÜN ÇALIŞMA
İŞCİLER BAKIMINDAN İŞSİZLİK SİGORTASI İLE BİRLEŞEN VE MEMURLAR BAKIMINDAN TAM MAAŞ ÖDENEN SINIRLI YARIM GÜN ÇALIŞMA
3 nolu yazımızdaki tablo bilgilerini yeniden sunarsak;
|
Statü |
İzin Nedeni |
İzin Süresi |
Ücretli |
Ücretsiz |
Yasal Neden |
|
İşci |
Yarım Çalışma |
Analık İzninin bitiminden İlk doğum 60, ikinci doğum 120, üçüncü doğum 180 gün yarım çalışma |
Çalışılan Süre İşveren |
Başvuru halinde yarım gün çalışma bedeli İŞ-KUR’dan brüt asgari ücret esası alınarak |
4857 md.74/2
4447 Ek Md.5 |
Bu çalışma şeklinin yetersiz olması nedeni ile yarım ücretle doğumda anne/veya babaya çocuğun okul çağına kadar yarım gün çalışmayı seçme hakkı getirilmiştir.
- UZUN SÜRELİ YARIM GÜN ÇALIŞMA
İŞCİLER BAKIMINDAN ÇOCUĞUN OKUL ÇAĞINA KADAR ÇALIŞMA 4857 sayılı kanun md. 13’e (Ek fıkra: 29/1/2016-6663/21 md.) değişikliği ile “Bu kanunun 74 üncü maddesinde öngörülen izinlerin bitiminden sonra mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar bu maddeye göre ebeveynlerden biri kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Bu talep işveren tarafından karşılanır ve geçerli fesih nedeni sayılmaz. Bu fıkra kapsamında kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam zamanlı çalışmaya dönebilir. Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam zamanlı çalışmaya başlaması durumunda yerine işe alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erer. Bu haktan faydalanmak veya tam zamanlı çalışmaya geri dönmek isteyen işçi işverene bunu en az bir ay önce yazılı olarak bildirir. Ebeveynlerden birinin çalışmaması hâlinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz. Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden evlat edinenler de çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren bu haktan faydalanır.”
Hükmüne göre ;
Uzun dönem yarım çalışma- kısmi çalışma için koşullar;
- Yarım gün kısmi zamanlı çalışma hakkı annenin çalışması halinde anne veya çalışan baba tarafından da kullanılabilir. Anne veya babadan biri çalışmıyor ise bu hakkın çalışan anne veya baba tarafından kullanılması mümkün değildir. Çocuğun okul çağına kadar iş garantisi bulunmamasına ragmen, ara dönemlerde işsiz hale gelmek seçim hakkını etkilemez görünmektedir. Asıl olan başvuru ve yarım çalışmaya başlama halindeki diğer eşin çalışmama halidir.
- Kısmi Zamanlı Çalışmanın Başlangıcı 74 maddedeki izin sürelerinin bitirilmesi ( bu izinler analık izni 8 hafta, işsizlik ödemesi alınabilen yarım gün çalışma, 6 ay ücretsiz izin 74.madde de sayılan izinlerdir).
- Sonu : Çocugun ilk öğretim çağına kadar veya yarım gün çalışmadan 1 ay önceden yazılı haber vermek ve aynı çocuk için yeniden yarım aylığa geçememek koşulu ile tam çalışmaya geçilmesi,
- Süresinden önce tam çalışmaya geçilmesi halinde yerine işe başlayan iş sözleşmesi kendiliğinden sonra erecektir.Yarım gün çalışan anne veya babanın 1 ay önce yazılı başvurusunun derhal yerine çalışan ve iş sözleşmesi sona erecek işciye bildirimi görüşümüze göre uyulması gereken bir kural kabul edilmedilir. Aksi halde kısmi zamanlı çalışanlardan bu hüküm uyarınca çalışanlar ile normal kısmi zamanlı çalışanlar arasında ayırım derinleşecektir.
8 Kasım 2016 tarihli resmi gazetede yayımlanan http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/11/20161108-11.htm ANALIK İZNİ VEYA ÜCRETSİZ İZİN SONRASI YAPILACAK KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMALAR HAKKINDA YÖNETMELİK hükümlerine göre;
Doğum sonrası kısmi zamanlı çalışmanın asıl çalışmanın üçte ikisine kadar yapılan çalışmayı (md.4/ç), 6 aya kadar ücretsiz iznin işcinin isteğine bağlı olduğu (md.7) belirtilmiştir.Örneğin 30 günlük çalışmanın 20 gününde (hafta tatili dahil) çalışma bu kapsamda sayılacak 21 gün olunca çalışma bu kapsamdan çıkacaktır. Bunun hangi anlama geleceği muğlaktır. İşci kısmi zamanlı çalışmadan vaz mı geçmiş, tam zamanlı çalışmaya mı dönmüştür, Bu tip kısmi zamanlı çalışma ile diğer kısmi zamanlı çalışmalar bakımından doğumdan doğan haklar bakımından işçi lehine özel bir imkan getirilmemiştir. Ancak işverenler bakımından SGK ya bildirim kodları ve İPC ler yönünden belki bir farklılk düşünülebilir. İşin doğası yarım gün çalışma olduğuna göre yarım günden sapan nerede ise süreyi % 40 kadar artıran bu düzenlemenin isabetsizliği düşünülebilir.
Yönetmelikte Kısmi süreli çalışma talebi ve şekli
MADDE 8 – (1) İşçi, 5 inci maddede belirtilen analık izninin, 6 ncı maddede belirtilen ücretsiz iznin veya 7 nci maddede belirtilen ücretsiz iznin bitiminden itibaren çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar herhangi bir zamanda kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir.
(2) Kısmi süreli çalışma talebi, 7 nci maddede belirtilen ücretsiz izin süresi kesilerek de yapılabilir. Ücretsiz iznin tamamının kullanılması şartı aranmaz.
(3) Kısmi süreli çalışma talebi, bu haktan faydalanmaya başlamadan en az bir ay önce işçi tarafından yazılı olarak işverene bildirilir.
6 AYA KADAR OLAN ÜCRETSİZ ÇALIŞMA SÜRELERİ TAMAMLANMADAN YARIM GÜN ÇALIŞMA İMKANINI GETİRMİŞTİR. BUNA GÖRE İŞCİ BU HAKKI 1 AY ÖNCEDEN BİLDİRECEĞİNE GÖRE,ANALIK İZNİ VE KISA SÜRELİ YARIM ÇALIŞMA BİTMEDEN 1 AY ÖNCE BİLDİRİM YAPILMALIDIR. BU SÜREÇTE KISA VE UZUN KISMİ ZAMANLI ÇALIŞMALAR BİRLEŞECEKTİR. SORUN BU NOKTADA ARAYA 6 AYA KADAR ÜCRETSİZ İZİN GİRMEDEN İKİ DÖNEMİN BİRLEŞİP BİRLEŞMEYECEĞİDİR. YÖNETMELİK MD.8 FIKRA 1 DE YER ALAN HER HANGİ BİR ZAMANDA KISMİ ZAMANLI ÇALIŞMA TALEBİNDE BULUNABİLMESİ İMKANIDIR. Ancak kanunda yer alan ibare 74.maddedeki izin sürelerinin bitimidir. Kanun düzenlemeyi daha olumsuz ve yetersiz düzenlemiştir. Yönetmelik ile bu eksiklik telafi edilmeye çalışılmış ise de en kısa sürede kanun metninin işçinin analık izin sürelerinden sonra işsizlik ödeneği alınan kısmi çalışma süreleri ile işsizlik ödeneği alınmayan kısmi çalışma sürelerinin peşpeşe kullanılabilme imkanının getirilmesidir. Dikkat edilmelidir ki, işsizlik ödeneği alınan sürelerde talepler işçi/sigortalı anneden gelirlen, 74.maddedeki izinlerden sonraki talepler anne veya babadan gelebilecektir. Bu noktada işsizlik ödeneği alınan dönemde annenin kısmi zamanlı çalışması çalışırken babanında yarım gün çalışma talebinde bulunup bulunamayacağıdır. Bu çözüm şeklinde anne sabah baba öğlen çalışarak yarım gün bebek başında olabileceklerse de düzenleme açıkça 74.maddedeki izinler bittikten sonra dediğinden anne analık,işsizlik ödemesi veren kısmi çalışma ve ücretsiz izin aldığı sürece babaya bu hak verilmeyecektir. Ancak daha yumuşak bir düzenleme getiren yönetmelik hükümlerine göre ise sanki bu hak tanınabilir bir haktır. Belki işin doğasına daha uygundur. Örneğin analık süresi sonunda işsizlik ödemesi veren yarım gün çalışmaya başlamış olsun ve süresi ilk çocuk için 2 ay olsun, annenin çalışmasının son bir ay öncesinde bildirim gerekeceğine göre çalışan baba bu süre bitmeden bir ay önce seçim hakkını kendi işverenine bildirmelidir.
İŞSİZLİK ÖDEMELERİNİ KULLANMA HAKKI BUHARLAŞIYOR
Yarım gün çalışmadan dönme halinde yeniden yarım gün çalışmaya dönememe nedeni ile Örneğin analık izni ve işsizlik sigortasından yararlanılan yarım çalışmadan sonra , 6 ay ücretsiz izinden tam zamanlı çalışmaya başlayan annenin bu haktan artık vazgeçtiği yorumu getirilebilirse de esasen sistematik olarak işsizlik hakkı veren yarım gün çalışma ardından gelecek 6 ay ücretsiz izin isabetli bir sıralama yapılmadığı anlamına gelse de, işciler 6 ay kadar ücretsiz izni analık süreleri biter bitmez kullanabileceklerdir. Bu durumda işsizlik ödemesi veren 2,4,6 aylık dönemde işsizlik sigortası hakkı veren yarım gün çalışma talebinden vazgeçildiği şeklinde yorumlanmalıdır. Ancak bu durumda işsizlik ödeneği kayıplarının bir yolu bulunmalıdır. 4447 md.ek 5’te yer alan düzenleme İş Kanunu 74.maddede yer alan yarım çalışma seçimi içindir ve başvuru süresi analık izin süresi biter bitmez 30 gündür yani normal koşullarda anne 57 gün yarım gün çalışmaya başlamalı ve 57-86.günleri içinde İŞ-KUR’a başvurmalıdır. Halbuki iki ayrı yarım gün çalışma hakkı İş Kanunu md.74 ve 13’te ayrı ayrı düzenlenmesi yerine bir bütün halinde 74’ncü maddesinde düzenlenmesi halinde şu imkan elde tutulmuş olacaktı. Doğum sonrası geçici iş göremezlik ödemesine hak veren 8 hafta analık izni sonrası 6 ay ücretsiz izin kullanan işçi anne, 8 hafta sonunda veya ücretsiz izin sonununda yarım gün çalışma halinde yarım çalışmanın önceki doğum sayısına göre 60,120 ve 180 gün süreler ile yarım gün çalışma ve işsizlik sigortası birlikte alınabilecektir. Bu hali ile 4447 md.Ek 5 düzenlemesi süre ve para desteği bakımından yeterli olmadığı gibi düzenlemede yer alan sadece 74.maddeye atıf yapan düzenlemenin yarım çalışmayı seçen anneler bakımından 6663 sayılı kanunda iş Kanunu 13.maddeyide kapsar şekilde düzenlenmenin değiştirilmemesi eksiklik olmuştur. Bu eksiklik İŞKUR yönetmelik gibi alt düzenlemeleri ile veya EK 5’in 13. Maddeyide kapsadığı şeklindeki yargı ve idare yorumları ile daha işlevsel hale getirilebilir.
Doğum teşvikleri, annelik haklarının gelişimi için bunca düzenleme varken bunun bir prüz olarak kalması kanun koyucunun amaçları bakımından yalnızca yorumla doldurulabilir örtülü boşluk anlamına gelmektedir.
İşin düzenlenmesi bakımından yeni alışkanlıklardan olmak üzere artık işverenlerin baba adaylarınında yarım gün kısmi zamanlı çalışma hakkının kullanma potalsiyellerine göre pozisyon alacaktır.
Yönetmelik Kısmi süreli çalışma talebinin işverence karşılanması
MADDE 11 – (1) Usulüne uygun olarak yapılan kısmi süreli çalışma talebi, bildirim tarihinden itibaren en geç bir ay içinde işveren tarafından karşılanır.
(2) İşveren; işçiye, talebin karşılandığını yazılı olarak bildirir.
(3) İşveren tarafından süresi içinde işçinin talep dilekçesine cevap verilmemesi hâlinde, talep işçinin dilekçesinde belirtilen tarihte veya bu tarihi takip eden ilk iş gününde geçerlilik kazanır.
(4) İşçinin belirtilen tarihte iş edimini sunmaya başlaması kaydıyla kısmi süreli çalışma talebi geçerli fesih nedeni sayılmaz.
Uygulamaya İlişkin Esaslar
Kısmi süreli çalışma yapılabilecek işler
MADDE 12 – (1) Kısmi süreli çalışma;
a) Özel sağlık kuruluşlarında ilgili mevzuat uyarınca mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu ve sağlık hizmetinden sayılan işlerde tam zamanlı çalışması öngörülenler tarafından yerine getirilen işlerde,
b) Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar hâlinde işçi çalıştırılarak yürütülen sanayiden sayılan işlerde,
c) Nitelikleri dolayısıyla bir yıldan az süren mevsimlik, kampanya veya taahhüt işlerinde,
ç) İş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından uygun olmayan işlerde,
işverenin uygun bulması hâlinde yapılabilir.
(2) Birinci fıkrada sayılmayan işlerde işverenin uygun bulma şartı aranmaksızın kısmi süreli çalışma yapılabilir.
Çalışma zamanının belirlenmesi
MADDE 15 – (1) Kısmi süreli çalışmanın belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, o yerin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işveren tarafından belirlenir.
(2) Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.
SONUÇ 4: 1-İş Kanunu md.74 te yer alan analık izin bitim sürelerinden sonra yarım çalışmaya başlama hakkı yetersiz kaldığından 13.maddesideki değişikliği ile yarım çalışma hakkı süre çocuğun okul dönemine kadar uzatılarak hem sigortalı anneye hem de annenin tam çalışması halinde babaya tanınmış bir hak olarak getirilmiştir. Yarım çalışmadan tam çalışmaya dönmeden sonra yeniden yarım çalışmaya dönme imkanı yoktur. Bu tümden imkansız değildir. Doğum sonrası yarım çalışma işverinin isteğine bağlı değilken yeniden yarım çalışmaya dönme artık diğer kurallara yani işveren rızasına bağlı olacaktır.
2-İlginç bir düzenleme ile 13.madde uyarınca yarım çalışmayı seçen anne veya babanın yerine yarım gün için çalışmaya başlayan işçinin sözleşmesi, anne veya babanın yarım gün çalışmadan tam gün çalışmaya dönmek istemesinin 1 ay önceden bildirimi halinde yerine çalışan işçinin iş sözleşmesinin sona ereceği düzenlemesi iş güvencesinden taviz anlamına gelen ilk düzenleme örneği olmuştur.Yerine çalışan işçi için işe iade,ihbar öneli gibi teminatlardan bu denli sert vazgeçme kabul edilebilir bir yön olmamaktadır.
3– İşsizlik sigortası Ek Md. 5 ile doğum sonrası yarım çalışmada işsizlik ödemeleri sadece
74.maddede getirilen analık izni sonrası yarım gün çalışmayı özgüdür. Öncelikle analık izin süresi 8 hafta sonunda doğrudan 6 ay ücretsiz izin kullanımı halinde bu hak kullanılamadan tükenmektedir. Okul çağına kadar yarım gün çalışmanın seçimi 74.madde yerie 13 üncü maddeye ekleme ile yapıldığından işsizlik ödemeleri nerede ise alınamaz hale gelmektedir. En doğru düzeltme 447 EK 5’e İş Kanunu 74 yanına İş Kanunu md.13’e göre yarım çalışma ibaresi eklenmeli bu şekilde 8 haftalık analık izin bitmeden 1 ay önce doğrudan 13.maddeye göre yarım gün seçimi halinde sigortalı anneye işsizlik sigortasından yararlanma hakk tanınmalıdır. Ayrıca EK 5 te yer alan analık izin süreleri bitiminden 30 gün içinde başvuru koşuluda 6 ay ücretsiz izin süreleri sonunda işsizlik ödemesine imkan veren kısa süreli yarım çalışmadan yararlanılamaz hale getirmektedir. Sadece çalışılan ücrete imkan veren uzun süreli yarım çalışmanın işsizlik sigortasından ödeme imkanı verir şekle dönüştürülmesi haklı bir değişiklik talebi olarak kabul edilmelidir.