Artan sosyal güvenlik maliyetlerinin önüne geçmek için ülkemizde iki yöntem geliştirildi (daha ileri yaşta emeklilik-kademeli geçiş ve azalan emekli aylığı yöntemi), 2000 yılından bu yana kullanılması ile iki olumsuz ortaya çıktı. Daha geç işe girenlerin daha geç emekli olmaları kendilerini yaş mağduru olarak tanımlayan EYT denilen platform oluştu. EYT yahut yaşa gelmemiş yeteri günü olanlara kuralların esnetilmemesi nedeni ile EYT grubu seçim ve oy potansiyeli olarak kabul edilerek yasa değişiklik isteği olarak TBMM’ye sunulmuş oldu.
Ancak 2000 değişikliğinin diğer önemli sonucu ise asgari kazançlar bakımından azalan ve 2000 yılından öncekilere nazaran 2,5 kat bir azalma yaşanan asgari aylıklar üzerinde henüz yeterli çalışmalar yapılmadı.
Sosyal güvenliğin artan maliyeti ile gelişmiş ülkelerde baş edememiştir. Örneğin Almanya emekli yaşını 63’ten 65’e çıkarmıştır.
Yaş sorunu temelini insanların daha uzun yaşamaya başlaması ile daha uzun süre emekli aylığı almalarından kaynaklanmaktadır.
Ülkemizde halen 1,5 çalışan bir emekliyi finans etmektedir. EYT grubunun tamamına emeklilik hakkı tanınması halinde bu oran daha aşağı inecek, emekli aylıklarının taban tutarının artırılması halinde 1 emekliyi 1 çalışan finans edecektir. Ayda asgari kazançtan 400 TL prim kesildiği nazara alındığında birebir eşitleme halinde emekli aylığı 400TL den yukarı çıktıkça aradaki farklar devlet tarafından ödenecektir.
Seçenekleri tek tek saymaya çalışırsak;
- Bakış açımız değişmelidir. Asgari aylık gerçek aylık formüle edilmelidir.
506 sayılı kanun aylıkları yardım, 5510 aylık olarak nitelemiştir. 506 döneminden ödenen asgari aylık halen 1.319 TL olmasına rağmen 5.000 sigortalı günü ile emekli olan bir işçi için gerçekte aylık 400 TL iken fazladan ödenen aylık 919 TL gerçekte sigortalı primlerinin karşılığı değil
Devlet desteğidir. O halde sigortalının primleri karşılığı aylığı aylık olarak,
fazlası ise devlet desteği olarak rakamlaştırılmalı, kimin ne kadar priminin karşılığını aldığı hakkının ve devlet desteğinin oranını bilmelidir.
2- EMEKLİ YAŞINA TAKILANLAR İÇİN DEĞİŞİKLİK YAPILACAKSA
a- 5510 KAPSAMINDA DEĞİŞİKLİK HALİNDE aylıklardan erken ödeme indirimi yapılmalıdır.
EYT’ye yani halen yaşa takılanlara emekli hakkı tanınması, 15 yıldır kurulmaya çalışılan sistemden vazgeçmek anlamına gelmekte, Sosyal Güvenliğin Finans Gücü azaltılmalıdır. Kendi finansını sağlayamayan
Sosyal güvenlik açıkları enflasyon etkisi veya azalan aylıklara neden olacağından, iyi bir aylık imkanı kaybedilecektir.
Yine de sistemin geçici bir dönem için esnekleştirilmesi ve EYT’ye hak tanınması halinde ise zamanından önce emekli olacak kişilere bir hak tanınmış olduğu düşünülmeli, kanun gereği hak kazanamayan kişilere hak tanınması halinde emekli aylığı ödemeleri indirimli yapılmalıdır. Bir alacağın zamanından önce ödenmesi halinde yapılan ödemeler iskontolu yapılır.
Örnekler;
Amerika’da milli piyango kazanan kişi 5.000.000 kazanmış ise taksit değil hepsini seçerse alacağı para çok daha azalır 5 yerine 1 alır.
Ülkemizde;
Banka kredisi ile ev alan kişi borcunu erken öderse, ödemesi indirimli olarak daha az ödenir.
SGK’ya primlerini erken yatıranlar indirimli prim öder.
Borçlar Kanunumuzda bu durum vaktinden evvel ifa olarak anılmakta olup örnekler çoğaltılabilir.
O halde erken olunan emekli yılı/iskonto oranı ile aylıklar arasında bir indirim oranı kurulabilir. Hatta bu uygulama erken emekli olunan yılX2 veya X3 emekliye hak kazanılması gereken süre sonrası sürdürülebilir.
Ancak her koşulda EYT den sigortalı olmayanlara GSS’den yararlanma hakkı tanınmalıdır.
b- EYT’YE 5510 DEĞİŞİKLİĞİ YERİNE 4447 SAYILI İŞSİZİK SİGORTASI KANUN DEĞİŞKİLİĞİ İLE ÇÖZÜM ARAYIŞI
Sosyal Güvenlik Sisteminin bozmak yerine soruna İşsizlik Sigortası kapsamında çözüm bulmak ve emekli yaşına kadar bu grubu İşsizlik sigortası kapsamında yeni güvencelere kavuşturmak, SGK aylık düzeyine yaklaşan bir çözüm aramak daha anlamlı olacaktır.
İleri yaş grubunun iş yaşamında iş bulma zorlukları düşünüldüğünde yetersiz olan işsizlik güvencesinin bu yönde gelişmesi daha doğru kabul edilebilecektir.
3-YETERSİZ EMEKLİ AYLIKLARI BAKIMINDAN,
Alışılmışın değişiminden sadece sonrakilerin olumsuz etkilenmesi kabullenmeyi zorlaştırmaktadır. Yani 2000 öncesi emekli en az 1.320 TL alırken 5510 emeklisinin asgari aylık olarak 500 olması karşısında (bakmakla yükümlü kişiler olanlar, olmayanlar 450 TL) denge sadece yeniler aleyhine geliştiğinden,
Çözüm olarak az olan aylıkların çoğaltılması, çok olanlar az zam yapılması, yapılmaması, aylıklarda açıkça sigortalının prim ödemeleri karşılığı aylığının ve asgari aylıktan doğan devlet desteğinin ayrı ayrı gösterilmesi gibi çözüme katkı sağlayan desteklemeler yapılmalıdır. Zira 450 TL olarak hesaplana 5510 aylığının içinde dahi kişi 5000 günle emekli oluyorsa % 24 civarında devlet desteği bulunmaktadır. Aylık=hak kavramı zihinlerde doğru oturmalıdır.
Yeni dönemde artık düşük aylık alan kişiler kaçak sigortalılık (gün kaçağı veya kazancın eksik gösterilmesi) işlemlerine karşı daha duyarlı hale gelmişlerdir. Artık yargımızda SGK’ya eksik gösterilen kazançlar için tespit davaları açılarak aylık yükseltme bir yöntem olarak gelişen, sayısı artan bir dava türüdür.
SONUÇ : 1- Günü yetip yaşı gelmeyenlere;
Yaşı gelmediği için emekli olamayanlara Sosyal Güvenlik Kanununda değişiklik ile sonuca gidilecekse indirimli aylık uygulamasına da gidilmeli, ancak sistemi bozulmaktan korumalı ve çözüm işsizlik sigortası kapsamında aranmalı emekli yaşına kadar işsizlik sigortasından emekli aylığına yakın koruma sağlanarak çözüm aranmalıdır.
2- Aşırı düşük emekli aylığı alanlara Temmuz 2015’te verilen zam bir ölçüde yarar sağlamış ise de, asgari ücretin brütünün 2/3 ün den az olmayan bir emekli aylığı almalarının imkanı sağlanmalıdır.