Ekim 2008’den önce bir şekilde 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu’na tabi olmuş memurlara eski memur, ilk defa Ekim 2008’den sonra memuriyete atanmış memurlara ise yeni memur diyoruz. Eski memur ve yeni memurlar gerek emeklilik yaşı hesaplaması ve gerekse emekli aylığı hesaplaması bakımından birbirinden çok farklı haklara sahipler. Bu fark memurların vefatı halinde eş ve çocuklarına da geçiyor.
 

5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu’na tabi olarak Ekim 2008'den önce iştirakçi olmuş olan memurlar ile ilk defa Ekim 2008'den sonra 4/1-c sigortalısı olmuş memurların emekli aylığı ile bu kişilerin ölümü halinde dul ve yetim aylığı hakları da çok farklı.
 

5510 sayılı Kanun’daki aylık bağlama sisteminin daha az aylık verme üzerine kurgulanmış olması, 5434 sayılı Kanun’a tabi memurlar için daha korumalı bir taban aylık uygulamasının olması aradaki farkı gösteren bir manzara oluşturuyor.
 

ALT SINIR 445 LİRA
 

5510 sayılı Kanun’a göre alt sınır aylığı; “Sigortalıya bağlanacak aylıklar ile ölen sigortalının hak sahiplerinin aylıklarının hesabına esas tutar, çalışma sürelerindeki her yıl için 82’nci maddeye göre tespit edilen prime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, talep veya ölüm yılına ait Ocak ayı itibariyle 29’uncu maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenen ortalama aylık kazancın yüzde 35'inden, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu varsa yüzde 40'ından az olamaz. Hak sahibi kimselerin aylıkları; hak sahibi bir kişi ise bu fıkraya göre hesaplanan alt sınır aylığının yüzde 80'inden, hak sahibi iki kişi ise yüzde 90'ından az olamaz” kuralına bağlı olarak oluşuyor. Bu durumda sigortalılığa 2008 Mayıs ayından sonra başlamış bir sigortalı için alt sınır aylığı 2015 Temmuz rakamlarına göre 445.73 lira, bakmakla yükümlü olduğu eş ve çocuğu varsa da 509.40 lira oluyor.
 

Oysa eski memurların taban aylığı daha korumacı bir işlev görüyor. Emekli Sandığı'na tabi memur emekli aylıklarında ayrı bir yasal alt sınır aylığı var.
 

5434 sayılı Kanun’un ek 19’uncu maddesine dayanan bu emekli, adi malûllük ve vazife malûllüğü aylıklarının alt sınırı gösterge tablosunun 14’üncü derecesinin 2’nci kademesi üzerinden 30 fiili hizmet yılı için hesaplanacak emekli aylığı oluyor.
 

Eğer emekli memursanız veya vefat eden memurun eş veya çocuğu iseniz alacağınız aylıkların aşağıdaki Temmuz 2015 katsayılarına göre düzenlenmiş alt sınır aylıklarından düşük olup olmadığını denetleyebilirsiniz.
 

Burada yer verdiğimiz ek ödeme aylık tutarlarına 5454 sayılı Kanun gereği eklenen ve vergi iadesi yerine geçen ödeme oluyor. Bu ek ödemenin 375 sayılı KHK gereği görevdeki memurlara ödenen ek ödemelerle bir ilgisi bulunmadığını belirtelim.

ABO YÜZDE 50 OLACAK
 

2008 Ekim sonrası dönem için aylık bağlama oranı, sigortalının malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için yüzde 2 olarak uygulanacaktır. Yani 9 bin günü olan bir sigortalı için ABO yüzde 50 olacaktır.

Oysa eski memurda 9 bin gün yani 25 yıl hizmet varsa ABO yüzde 75 oluyor. 9 bin güne kadar ABO yüzde 50 olacak, 9 bin günden fazla her tam yıl için bu oran yüzde 2 oranında artırılacak. Sigortalı başka birinin sürekli bakımına muhtaç ise tespit edilen aylık bağlama oranı 10 puan daha artırılacak.
 

Aylığın “Ortalama Aylık Kazanç X Aylık Bağlama Oranı” formülü ile hesaplanması gerekiyor.

Ortalama aylık kazançlar güncelleme katsayısı ile güncellenecek olup kabataslak bir hesap yapacak olursak örneğin 3 bin 200 lira brüt maaşı olan bir memur emekli olduğunda bugünün değeriyle en iyimser bakışla 1.100 lira civarında bir aylıkla karşılaşacaktır. Bu memur vefat etmişse ve aylık bağlanacak tek kişi eşi ise ve eşi işsiz ve kendisi emekli değilse 825 lira, çalışan veya kendisi emekli ise 550 lira, bir eş ve bir çocuk var ise eşe 660 çocuğa 330 lira, bir eş ve iki çocuk var ise eşe 550 çocuklara 275'şer lira aylık bağlanacak.

Bunları koruyacak bir taban aylık da değeri de olmayacaktır. Zira taban aylık asgari ücrete göre esas alındığından taban aylık bugünkü değerle 445.73 lira düzeyinde olacak, olumsuzluğu toparlayıcı bir etki yapamayacaktır. Halbuki bu memur 2008 Ekim ayından önce kısa süre de olsa iştirakçi olmuş olsaydı taban aylığı 1.415.24 liradan az olamayacağından bağlanacak aylığı da 1.415.24 liraya yükseltilecekti.
 

KRİTİK YILLAR 2011 VE 2013
 

Elbette Ekim 2008'den sonra memuriyete başlayıp emekli olan kişi son derece istisnai olacağından sesi de şimdilik kaydıyla duyulmuyor. Fakat 2008 Ekim ayından sonra ilk defa memuriyete başlayanların vefatlarından dolayı ölüm aylığı bağlanması veya malûllük aylığı bağlanması mümkün bulunuyor. Bunların sayısı arttığında bu konudaki sızlanmaların daha çok duyulacağı açık.
 

Bu anlamda özellikle 2011 ve 2013 yıllarında kadro hakkı verilen kamudaki sözleşmeli personelden ilk defa memuriyet geçenlerin emekliliklerini bu anlamda sorgulamalarında yarar bulunuyor.