SOSYAL GÜVENLİK REFORMU İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILIĞI
NASIL DEĞİŞTİRİYOR?
Ali TEZEL
Sigorta Başmüfettişi
SSK Başkanlığı Sigorta Teftiş Kurulu
İstanbul 1 Nolu Grup Başkanı
1.GİRİŞ
SSK’ya, Bağ-Kur’a ve T.C. Emekli Sandığına belirli şartları taşıyan ve zorunlu olarak bir sosyal güvenlik kurumuna prim ödemek zorunda olmayanlar isteğe bağlı sigortaya devam edebilmektedirler. Sigortalı veya iştirakçilerin tercih ettiği prim ödeme sistemi olan isteğe bağlı sigorta 2007 yılında büyük bir değişime uğramaktadır. Sosyal güvenlik reformunun uygulama yasası olan 5510 Sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun”u ile sadece, 5502 Sayılı Kanunun SSK, Bağ-Kur ve T.C. Emekli Sandığı kapatılıp yerine Sosyal Güvenlik Kurumu getirilmiyor, aynı zamanda kapatılan üç kurumun ayrı ayrı uyguladıkları kanunların da nerdeyse tamamı yürürlükten kaldırılıyor. Yani halen uygulanmakta olan,
-SSK’nın işçileri için uyguladığı 506 Sayılı,
-Bağ-Kur’un esnaf-tüccarlar için uyguladığı 1479 Sayılı
-T.C. Emekli Sandığı’nın kamu görevlileri için uyguladığı 5434 Sayılı,
-Tarım işi yapanlar çiftçilerin (Bağ-Kur’un) 2926 Sayılı,
-Tarımda amele olarak çalışanların (SSK’nın) 2925 Sayılı
kanunları ile
-Banka ve Borsaların Özel Sandıklarının uygulama senetleri,
ortadan kaldırılıyor ve hepsini kapsayan Sosyal Sigortalar ile Genel Sağlık Sigortası Kanunu geliyor.
Bu değişiklik ile isteğe bağlı sigorta sistemi de kökten değişiyor. Bu yazı sosyal güvenlik reformunda isteğe bağlı sigorta uygulamasında yapılan değişiklikler ele alınmıştır.
II. SOSYAL GÜVENLİK REFORMUNDAN ÖNCE İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILIK
1- 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda (SSK) İsteğe Bağlı Sigortalılık Şartları
Halen geçerli olan ve 31.12.2006 günü sona erecek olan uygulamalara göre;
SSK’ya isteğe bağlı sigortalı olmak için;
-En az 1080 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak
-Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna zorunlu ya da isteğe bağlı sigortalı olmamak ve buralardan kendi sigortalılığından dolayı aylık bağlanmamış olmak,
-İsteğe bağlı olarak her ay kesintisiz otuz gün üzerinden malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemek,
-Örneği SSK’ca hazırlanan isteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kuruma müracaatta bulunmak,
gerekmektedir. Söz konusu 1080 günün hesabında
– 506 sayılı Kanuna tabi çalışılan süreler
– İsteğe bağlı sigorta, topluluk sigortası, askerlik, sanatçı, yurtdışı hizmet borçlanması ile edinilen hizmetler
– Hizmet ihyası yapılarak kazanılan hizmetler
– Ülkemizle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilen ülkelerdeki belgelendirilen çalışmaların tamamı dikkate alınmaktadır.
Bu şartları sağlayan bir sigortalının ikametgahının bulunduğu yerdeki sigorta müdürlüğüne “İsteğe Bağlı Sigorta Başvuru Belgesi” ile müracaatı halinde söz konusu belgenin, Kurum kayıtlarına geçtiği tarihi takip eden aybaşından itibaren isteğe bağlı sigorta başlamaktadır.
İsteğe bağlı sigorta primi, prime esas kazancın alt ve üst sınırları arasında kalmak kaydıyla sigorta primine esas kazancın % 25’i olarak hesaplanmakta olan prim 01/01/2006 tarihinden itibaren isteğe bağlı sigortaya ödenmesi gereken en düşük olarak 132,75 YTL, en yüksek olarak ise 862,88 YTL şeklinde uygulanmaktadır.
İsteğe bağlı SSK sigortalılara prim ödeme süreleri boyunca SSK tarafından sağlık yardımı yapılmamakta ama emekli olduktan sonra yapılmaktadır.
2. Bağ-Kur İsteğe Bağlı Sigortalılık Şartları
1479 Sayılı Bağ-Kur Kanunu gereğince,
-Ev hanımları,
-Türkiye’de ikamet eden yabancı uyruklular,
-Herhangi bir Sosyal Güvenlik Kuruluşuna tabi olmayanlar,
-Yurtdışındaki vatandaşların yanlarında bulunan ve herhangi bir işte çalışmayan eşleri,
-Bağ-Kur’a tabi mecburi sigortalılık niteliğini kaybedenler,
isteğe bağlı Bağ-Kur sigortalısı olabilmektedirler.
Bağ-Kur’a tabi mecburi sigortalılık niteliğini kaybedenler dilekçe ile isteğe bağlı olarak ilk kez Bağ-Kur sigortalısı olmak isteyenler, BAĞ-KUR’A “İsteğe Bağlı Sigortalı Giriş Bildirgesi” ile daimi ikametgâhlarının bulunduğu yerdeki İl Müdürlüğüne başvurmaktadır.
Ödenecek primlerde Bağ-Kur gelir basamaklarına göre belli edilmekte ve isteyenler emeklilik priminin yanında bir de sağlık primi de ödeyerek prim öderken de sağlık yardımı alabilmektedir.
3. Emekli Sandığı İsteğe Bağlı Sigortalılık Şartları
5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununun 12. maddesine 5234 sayılı Kanunun 3. maddesi ile eklenen paragrafla, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa ve diğer personel kanunları ile kendi kuruluş kanunlarına göre Emekli Sandığı iştirakçisi olarak en az 10 yıl çalıştıktan sonra görevinden ayrılanların isteğe bağlı Emekli Sandığı iştirakçisi olabilmeleri mümkün bulunmaktadır.
Buna göre;
Kanunun yürürlük tarihinden önce görevinden ayrılmış olanların kanunun yürürlük tarihi olan 21.09.2004 tarihinden itibaren üç ay içinde 21.12.2004 tarihine dek başvuranlara verilen isteğe bağlı sandık iştirakçisi olma hakkı, kanunun yürürlük tarihinden sonra görevlerinden ayrılanlara ise görevlerinden ayrıldıkları tarihten itibaren altı ay içinde başvurmaları halinde tanınmış bulunmaktadır.
III. SOSYAL GÜVENLİK REFORMUNDA İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILIK
5510 Sayılı Kanun ilk başta SSK’daki gibi 1080 gün şartı veya Emekli Sandığı’ndaki gibi 10 yıl şartı aramamakta bu bakımdan Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalılığı ile paralellik arz etmektedir. Benzerlik bununla kalmamakta 5510 Sayılı Kanunun 51 inci maddesinin son fıkrasındaki, “…İsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınır ve bu süreler 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir…” hükmü nedeniyle 2007 yılı başından itibaren yürürlüğe girecek olan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre yapılacak isteğe bağlı sigortalılık müracaatı halinde başlayacak isteğe bağlı sigortalılığın 4/b sigortalılığı yani bugünün Bağ-kur sigortalılığı gibi değerlendirileceği öngörülmektedir.
Bu hüküm nedeniyle 2007 yılından sonra ilk defa isteğe bağlı sigortalı olacakların daha uzun bir emeklilik sürecine tabi olacağı açıktır. Burada 5510 sayılı Kanunun cevabını göz ardı ettiği 506 sayılı Kanuna göre isteğe bağlı sigortalılığı devam edenlerin 2007 yılından itibaren 4/a sigortalısı olarak devam edip etmeyecekleri veyahut zorunlu olarak 4/b sigortalısı olarak kabul edilip edilmeyecekleri sorusu akla gelmektedir.
Hemen belirtelim ki bu konuda görüşümüz isteğe bağlı sigortalılığı 2006 ve öncesinden başlayıp kesintisiz olarak 2007 yılında devam etme durumunda olanların sigortalılıklarının 4/a sigortalısı olarak kabul edilmesi gerektiği yönündedir. Zira, isteğe bağlı SSK sigortalılıkları devam etmekteyken bu bireyler aleyhine olarak altıncı bir isteğe bağlı sigortalık sona erdirme hükmünün getirilmiş varsayılamayacağını düşünüyoruz.
01.01.2007 tarihinden itibaren isteğe bağlı sigortalılar, bakmakla yükümlü olunan kişi olsa dahi, genel sağlık sigortalısı sayılarak genel sağlık sigortası primini de ödemekle yükümlü tutulmuşlardır.
Ayrıca, prim ödeme hesaplaması da değiştirilmektedir. Yeni dönemde isteğe bağlı sigortalılar SPEK alt sınırı ile üst sınırı arasında kalmak şartıyla yüzde 20 oranı kadar emeklilik ve yüzde 12 oranı kadar da genel sağlık sigortası primi ödeyeceklerdir. Bugün için 531 YTL SPEK alt sınırının 2007 yılında artırılarak en az 600 YTL olacağı düşünülürse 600 YTL. üzerinden hesaplama yapılacak olursa ödenecek en düşük rakam 2007 yılından itibaren 192 YTL. en az ve 1248 YTL. en çok olmak üzere isteğe bağlı sigorta primi ödeyeceklerdir.
İsteğe bağlı sigortalılık;
a) İsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, primi ödenmiş son günü takip eden günden,
b) Aylık talebinde bulunanların, aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden,
c) Ölen sigortalının ölüm tarihinden,
itibaren sona erecektir.
IV. SONUÇ
5510 Sayılı Kanun ilk başta SSK’daki gibi 1080 gün şartı veya Emekli Sandığı’ndaki gibi 10 yıl şartı aramamakta bu bakımdan Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalılığı ile paralellik arz etmektedir. Ancak, İsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınır ve bu süreler 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak, yani bugünün Bağ-Kur sigortalılığı gibi değerlendirileceği öngörülmektedir.
İsteğe bağlı sigorta sisteminin 2007 yılından itibaren değiştirilecek olması nedeniyle SSK’lı (4/a’lı) gibi emekli olmak isteyenlerin sosyal güvenlik reformunun yürürlüğe gireceği 2007 yılından önce isteğe bağlı SSK’ya başlamaları yerinde olacaktır.
01.01.2007 tarihinden itibaren isteğe bağlı sigortalılar, bakmakla yükümlü olunan kişi olsa dahi, genel sağlık sigortalısı sayılarak genel sağlık sigortası primini de ödemekle yükümlü tutulmuşlardır.İsteğe bağlı sigortada genel sağlık sigortası için de katkı alınması bize göre yerinde olmuştur.