MOBBING NEDİR ? MOBBING KARŞISINDA ÇALIŞANLARIN HAKLARI NELERDİR?
7 Mayıs 2019
MOBBING NEDİR ? MOBBING KARŞISINDA ÇALIŞANLARIN HAKLARI NELERDİR?
Mobbing = Psikolojik Taciz
Mobbing terimi ilk kez 1963 yılında Konrad Lorenz isimli Avusturyalı davranış bilimci tarafından, hayvanların savunma mekanizmaları üzerine çalışırken kullanılmıştır.
Mobbing teriminin insanları içine alacak şekilde kullanımı, 1969 yılında İsveçli bilim adamı Peter Paul Heinemann tarafından olmuştur.
Mobbing’in bugünkü anlamda iş yaşamını kapsayacak şekilde kullanımını ise İsveçli bilim adamı ve aynı zamanda pedagojik psikoloji uzmanı olan Dr. Heinz Leymann önümüze sunmaktadır ve mobbing’i, iş yaşamında düzenli, tekrar eden ve kasıtlı olan, çalışanın onurunu zedeleyici bir psikolojik terör davranışı olarak tanımlamaktadır.
Mobbing; ülkemizin taraf olduğu AB sosyal şartının 26.maddesi, ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) prensipleri, İnsan Hakları Beyannamesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi hükümlerine göre bir insan hakları ihlalidir.
Psikolojik taciz (mobbing) kavramı, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ile ilk defa mevzuatımıza girmiş ve işverenin işçiyi koruma borcunu düzenleyen ve işverene işçiyi gözetme borcu getiren 417 nci maddesinde “İşçinin kişiliğinin Korunması” başlığı altında düzenlenmiştir.
2011 yılında Başbakanlık tarafından yayımlanan 2011/2 sayılı “İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi” isimli genelgede hem özel sektördeki hem de kamu sektöründeki meydana gelen mobbing ele alınmış, çalışanların psikolojik tacizden korunması amacıyla bazı önlemlerin alınması uygun görülmüş ancak mobbing uygulamasına karşı ne tür yaptırımlar uygulanacağına değinilmemiştir.
Mobbing’deki amaç kişiyi işten soğutmak, dışlamak ve nihayetinde işten ayırmaktır.
Mobbing türleri nelerdir?
- Düşey psikolojik taciz: Üst mevkiden alt mevkiye uygulanan kasıtlı sistematik davranış
- Yatay psikolojik taciz: Aynı konumdaki çalışanlar arasındaki kasıtlı sistematik davranış
- Dikey psikolojik taciz: Nadir görülse de çalışanların yöneticilere uyguladığı kasıtlı sistematik davranış şeklidir. Genellikle toplu olarak yapılan uygulamadır.
Mobbing Sayılacak Davranışlar Nelerdir?
Aşağıda belirtilen bazı davranışlar vb. çalışanlar arasında kasıtlı ve sistematik bir şekilde yapılırsa o işyerinde mobbing ‘in varlığından söz edilebilir.
· Belirli bir çalışan hakkında bir söylenti yaymak,
· Personelin görevi alanına girmeyen işlerden sorumlu tutmak,
· Çalışanın görevlerini yerine getirmesini zorlaştırmak, sürekli görev yeri değişiklikleri ve buna ilişkin sözlü veya yazılı tehdit etmek,
· Çalışanın işten ayrılmasını sağlamaya çalışmak,
· Konuşurken sözünü kesmek, küskünlük yaratmak, yok saymak
· Onur kırıcı davranışlar ile iş ortamında küçük düşürmek, lakap takmak, görmezden gelmek
· Yapılan işi sabote etmek, sürekli suçlanmak ve eleştiriye maruz bırakmak,
· Uygunsuz şakalar yapmak,
· Cinsel tacize maruz bırakmak,
· Kaba ve kötü sözlerle rencide etmek, statüyü küçümsemek, motivasyonu kırmak gibi.
Mobbing, çalışanların moralini ve iş performansını büyük ölçüde etkilemektedir.
Mobbing’ e maruz kalan çalışanlarda, iş için daha az heves, işe odaklanamama, artan kaygı ve stres güvensizlik ve sonunda çalışanın istifa etmesi gibi etkiler görülmektedir.
Mobbing Nasıl İspat Edilir? Mobbing’e Maruz Kalan Kişi Nereye Başvurur?
Mobbing’ e maruz kaldığınızı düşünüyorsanız,
Mobbing uygulayan kişiye itirazınızı açıkça iletin. Size karşı olan tutumundan vazgeçmesini isteyin ve yanınızda tanığınız olabilecek güvenilir birini bulundurun.
Mobbing yapan kişiyi yetkililere rapor edin, eşitiniz ise üstünüze, üstünüz ise yönetim kurulu ve insan kaynaklarına durumu açıkça ve kanıtlarıyla bildirin.
Tıbbi yardım alarak tutanak tutturun ve rapor alın.
Durumun yargıya intikal etmesi halinde, mobbing’in kanıtlanabilir olması için açık ve net deliller toplayın. Bu noktada şahitler, maaş kesme varsa bordrolar, kamera ve ses kayıtları, e- mailler, verilen işlerle ilgili belge ve örnekler alınarak delil olarak sunulabilir.
Mobbing adli bir suçtur. Bu yüzden mobbing uygulayanlar için; Türk Ceza Kanunu’nun 105. maddesinde “Bir kimseyi cinsel amaçlı olarak taciz eden kişi hakkında mağdurun şikâyeti üzerine, üç aydan iki yıla kadar hapis cezasına veya adli para cezasına hükmolunur. Bu fiiller; hiyerarşi, hizmet veya eğitim/öğretim ilişkisinden kaynaklanan nüfuzu kötüye kullanılmak suretiyle ya da aynı işyerinde çalışmanın sağladığı kolaylıktan yararlanılarak işlendiği takdirde, yukarıdaki fıkraya göre verilecek ceza yarı oranında artırılır.
Yine aynı kanunun 109. maddesinde “Bir kimseyi hukuka aykırı olarak bir yere gitmek veya bir yerde kalmak hürriyetinden yoksun bırakan kişiye, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilir.
Ve bu cezalar yaşanan mağduriyet çerçevesinde değerlendirilip arttırılabilir.
Ayrıca yukarıda yazılı cezaların yanı sıra çalışanın maddi ve manevi tazminat davası hakları saklı kalmak kaydıyla hukuki hakkını araması yolları sabittir.
Kamu ve özel sektörde çalışan herkes konuyla ilgili şikayet ve bilgi almak için ALO 170 Hattına başvurabilirler.
- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı,
- TBMM,
- Anayasa Mahkemesi,
- C. Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER),
- Kamu Görevlileri Etik Kurulu,
- Kamu Denetçiliği Kurumu,
- Türkiye İnsan Hakları Kurumu
- İl, İlçe İnsan Hakları Kurulları da psikolojik taciz (mobbing) vakalarının incelenmesi ve denetlenmesinde de yetkili kurumlardır.
Nimet YANMAZ
İnsan Kaynakları ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
