Şehirde yaşayıp kapıcı kavramını ve kapıcı sorunlarını duymamış olmamak mümkün değil.
Bilindiği gibi;
Hiç kimseye asgari ücretin altında ücret ödenemez.
Kapıcı ücretleri gelir vergisine tabi değildir. Böyle olunca asgari geçim indirimi söz konusu olmaz. SGK kesintisi sonrası ücret ödenir. Normal asgari ücretliden daha çok ödeme yapılır. Tam zamanlı çalışan kapıcının en az ücreti bu şekilde en az 1400TL ye yaklaşmaktadır.
Kapıcı dairelerinden kira alınamamakta, oturmanın ücretten mahsubu söz konusu olmamakta, ısınma giderleri gibi giderlerde işveren tarafından karşılanmaktadır.
Böylece kapıcı olmak oturulan dairelerin konforsuz, yaşam düzeyi düşük olmasının dışında ekonomik olarak cazip bir iş olarak seçilmektedir.
İşverenler bakımından kapıcıların sigortasız çalıştırılması halinde en az her ay için 2 asgari ücret sadece aylık bildirim yapılmamasından idari para cezasına konu olurken ayrıca ödenmeyen primle ve gecikme zamlarından sorumluluk doğmaktadır.
Yani bildirimsiz sigortasız kapıcı çalıştırmanın aylık ortalama maliyeti 4.000TL ye yaklaşmaktadır. Uzun yıllar sigortasız çalışmanın varlığı mahkeme kararları ile, kayıt varsa SGK tarafından tespit edilerek bu yaptırımlar uygulanmaktadır. Bu defa uzun çalışma yıllarında nerede ise her bir daire bedelinin üçte birine yaklaşan ekonomik yükler gelmiş olmaktadır.
Bu yazıda sigorta yapmayan yöneticinin kişisel sorumluluğu, kat malikleri ödeyince kimlere rücu edebileceği, yeni maliklerin eski borçlardan sorumluluğu gibi hususlar değerlendirilmeyecektir.
Kayıtsız sigortalıların SGK ya bildirimi halinde apartman karar defteri, elektrik,su,telefon abonelikleri, apartman harcama makbuzları, tebliğatlar, bankaya para yatırma çekme gibi kayıtlar varsa SGK yetkilileri tarafından kapıcılar geçmişe yönelik olarak tescil edilebilmektedirler. 1 yıldan öncesine dair tespit yapılmasa dahi bunun açılacak tespit davaları ile kapıcı lehine sonuçlandırılması mümkün olacaktır.
Kayıtsız kapıcı çalıştırmayı özendiren temelde 2 neden vardır.
Bunlardan ilki maliyet, ikincisi SGK ya bildirimler için yapılacak işlemler özellikle şifre alınması sürekli bir muhasebeciden yardım alma-muhasebe ücreti ödeme zorunluluğu sayılabilir.
Bunlardan ikincisinin çözümü çok kolaydır. Ev hizmetlerinde bildirim şekline benzer bir bildirim usulü getirilerek, kapıcı ve yöneticinin birlikte başvurusu ve her ay bildirge vermeden, çıkan primin ödenmesi şeklinde bir düzenleme ile yöneticilerin aylık bildirge, ek bildirge verme yükümlülüğünden ve bunun olumsuz sonuçlarından (İPC gibi) ayrıca muhasebeci ücretlerinden kurtulmak mümkündür. Yalın basit bir sistem getirilmelidir.
Bunlardan ilki için aslında yeni bir yöntem geliştirilmiş ve yargı uygulamaları ile yerleşmiştir. Geçmiş dönemde kalorifer yakmanın kömüre dayandığı dönemde daha uzun zaman çalışan kapıcılar artık eskisi gibi çok saat çalışmamaktadırlar. Hatta bir kapıcı birden fazla binaya hizmet verebilmektedir. Kapıcılar bir yandan başka işlerle de çalışabilmektedir. Getirilen çözüm tam zamanlı çalışma karşılığı kısmi zamanlı çalışmadır.
Tam zamanlı çalışma fiili çalışma saatlerinin ayda 225 saati bulduğu çalışma olup, günlük çalışma süresi 7,5 saat olmaktadır. Ancak kapıcıların binada durmaları, kapı önünde oturmaları, evinde beklemeleri çalışma saatlerinden sayılmamaktadır. Gazete dağıttıkları,ekmek dağıttıkları, temizlik yaptıkları, ısınma sistemini çalıştırdıkları, bahçeye baktıkları gibi zamanlarda fiilen çalışılan saatler toplanmakta her 7,5 saat 1 gün sayılmakta, örneğin 12 saat 2 gün sayılmaktadır. Bu şekilde kapıcılar tam değil kısmi zaman esasına göre ücret ve SGK primine tabi tutulabilmektedir.
Bildirimsiz sigortada esasa tutar primler değil para cezalarıdır. Bildirimli sistemde tam zamanlı asgari kazançtan bir kapıcının aylık maliyeti 1.647 brüt ücret işveren işsizlik sigorta payı ile birlikte %21,5 fazlası ile 2001 TL olmaktadır. Bu tutar tam zamanlı çalışan içindir. Yani büyük binalarda ayda 225 saatten fazla çalışanlar içindir. 10,20,30 daire gibi binalarda çalışma süreleri ayda 5,10,15 gün gibi sınırlanabilmektedir.
Örneğin fiili çalışması ayda 45 saat olan kapıcı ayda 7 gün SGK ya bildirilecek, 2.000TL.lik kayıtlı sigortalı maliyeti 2.000/30*6=aylık 466,66 TL olacaktır. 10 daireli olan bir binada daire başına (yönetici tam ödüyorsa) 200 TL den bir anda 47 TL ye düşecektir. Ancak bu maliyetleri % 5 puanlık hazine teşvikinden yararlanılarak % 17 civarında teşvik nedeni ile azalacağını düşünelim.
Bu arada kapıcının oturduğu daireden kısmi yada tam zamanlı çalışmadan ücrete mahsuben kira benzeri bir indirim yapılamayacağını göz ardı etmeyelim, tekrar edelim.
Kapıcının maliyeti bu şekilde azaldığına göre biz neden kayıtsız kapıcı çalıştıralım. Kayıtlı çalıştıralım. 30 değil fiilen çalıştığı kadar bildirelim,eksik ve fazla bildirmeyelim, fiilen çalıştığı saatleri kayıt altına alalım önceden görev ve saatlerini bildirelim, daha fazla çalışmasına izin vermeyelim, daha fazla çalışmış ise o ay daha fazla gün gösterelim.
YASAL DÜZENLEME
Peki tam süreli değil bu şekilde eksik/kısmi çalışmaya kanun izin vermekte midir? 4857 sayılı İş Kanunu md.9 fıkra 2 de tam ve kısmi süreli sözleşme yapılabileceği, 5510 md.41/i’de kısmi zamanlı çalışanların borçlanma hakları,51 maddenin 3.fıkrasında kısmi zamanlı çalışanların kalan sürelerde isteğe bağlı sigortalı olabilecekleri, md.80 h) Sigortalıların günlük kazançlarının hesabında esas tutulan gün sayıları, aynı zamanda, bunların prim ödeme gün sayılarını gösterir. Ancak, işveren ve sigortalı arasında kısmî süreli hizmet akdinin yazılı olarak yapılmış olması kaydıyla, ay içerisinde günün bazı saatlerinde çalışan ve çalıştığı saat karşılığında ücret alan sigortalının ay içindeki prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saati süresinin 4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen haftalık çalışma süresine göre hesaplanan günlük çalışma saatine bölünmesi suretiyle bulunur. Bu şekildeki hesaplamada gün kesirleri bir gün kabul edilir.” Denilmek sureti ile kısmi süreli çalışma ve bildirimin esasları düzenlenmiştir.
Konuya ilişkin yargı kararları şöyledir.
(kararların tamamı www.yargitay.gov.tr emsal karar arama sayfasından alınmıştır)
İŞCİLİK ALACAKLARI BAKIMINDAN YARGITAY KARARLARI
- Yargıtay 9.Hukuk Dairesinin 02.06.2015 tarihli kararında “9 bağımsız bölümden oluşması, günde 3 sefer servis ve akşamları çöp alma şeklindeki davacının çalışmasının haftalık en fazla 15 saat olacağı sabittir. Mahkemece davacının haftalık 15 saat üzerinden kısmi süreli olarak çalıştığı kabul edilerek işçilik alacaklarının bu süreye göre tespit edilecek olan ücret üzerinden hesaplanarak hüküm altına alınması gerekiken haftada 30 saat üzerinden kısmi süreli olarak çalışmaya göre alacaklarının hesaplanıp hüküm altına alınması hatalıdır”
- Yargıtay 9. HD’nin2012/5649 E. , 2014/10346 K. 26.03.2014 tarihli kararlarında “Davalı işyerinde kapıcı-kaloriferci olarak görev yapan davacının, doğalgaza geçilmesi sonrasında kısmi süreli çalıştığına ilişkin yazılı bir hizmet akdi yapılmadığı, davacının kapıcılık işini eksiksiz olarak yaptığı ve apartman daire sayısı dikkate alındığında kısmi çalışmanın sözkonusu olmadığı anlaşılmakla, davacının tam süreli çalıştığının kabulü ile karar verilmesi gerekirken yerinde olmayan gerekçe ile yazılı şekilde karar verilmesi hatalıdır.”
- Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2014/2177 E. , 2014/3788 K. 25.02.2014 tarihli kararında “Yapılacak iş, yaklaşık 100 daireden oluşan davalı sitenin çöp toplama bahçe ve apartman bakım ve temizlik işinin günlük kaç saatlik çalışma süresini kapsadığı davacının tüm mesaisini davalı siteye hasredip etmediği, çalışmalarının tam süreli mi yahut kısmi süreli mi olduğu bu işlerden anlar bilirkişi vasıtasıyla duraksamaya yer vermeyecek şekilde tespit edilerek, dosyada yer alan davacı ve eşine yapılan ücret ödeme belgeleri nazara alınarak davacıya yapılan başkaca ödemeler var ise bunlar mahsup edilerek 4857 sayılı Kanun'un 13. maddesi doğrultusunda davacının ücret alacağının belirlenmesinden ibarettir”
4-Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2013/11932 E. , 2014/15561 K. 03.06.2014 “Kapıcı ile binanın sahibi ya da kat malikleri kurulu arasında yapılmış olan iş sözleşmesinin tam süreli ya da kısmi süreli olarak yürürlüğe konulması mümkündür. Özellikle bağımsız bölüm sayısının az ve eklentiler ile ortak alanların da yoğun bir iş hacmini gerektirmeyecek durumda olduğu hallerde, kapıcının günlük 7.5 saat ve haftalık 45 saat olağan mesaiye göre daha az sürelerle çalıştırılması imkan dahilindedir.”
5-Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2013/20140 E. , 2014/36712 K. 24.12.2014 “Bu durumda, davacının, sadece Emniyet Müdürlüğünün üstünde bulunan lojmanda kapıcılık yaptığı, çöpleri günlük topladığı, günde bir defa sipariş aldığı ve haftada bir gün apartman temizliği yaptığı, binanında yirmi dairelik olduğu dikkate alındığında, davacının kısmi süreli iş sözleşmesi ile olarak çalıştığının kabul edilmesi gerektiği ortadadır. Hal böyle olunca, davacının kaloriferleri yaktığı dönem ayrıca tesbit edilerek, davacının yukarıda sayılan işleri, günlük kaç saatte yapabileceği araştırılarak, tüm talepler yönünden ayrı ayrı değerlendirme yapılarak,”
6- Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2013/9544 E. , 2014/10763 K. 30.04.2014 “Taraflar arasında kısmi süreli hizmet sözleşmesi mevcut olup çalışma saatleri konusunda uyuşmazlık mevcuttur.
Somut olayda; mevcut delil durumuna göre davalı işverene ait apartmanın 9 daireli olması, doğalgazlı merkezi sistemle ısınması davacının kapıcılık hizmetleri dışında evlere temizliğe gittiğine ilişkin tanık beyanları birlikte değerlendirildiğinde davacı tarafından yapılan servis hizmetleri çöp toplama apartman temizliği ve bahçe bakımı gibi işlerin günde 2 saat çalışarak yapılabileceği kabul edilerek hesaplama yapılması gerekirken bu sürenin günde 2,5 saat olarak kabulü hatalı olup…”
7-Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2013/5250 E. , 2014/3825 K. 25.02.2014 “Kapıcı ile binanın sahibi ya da kat malikleri kurulu arasında yapılmış olan iş sözleşmesinin tam süreli ya da kısmi süreli olarak yürürlüğe konulması mümkündür. Özellikle bağımsız bölüm sayısının az ve eklentiler ile ortak alanların da yoğun bir iş hacmini gerektirmeyecek durumda olduğu hallerde, kapıcının günlük 7.5 saat ve haftalık 45 saat olağan mesaiye göre daha az sürelerle çalıştırılması imkan dahilindedir. Kısmi süreli iş sözleşmesi yazılı olarak yapılabileceği gibi, yazılı sözleşme bulunmayan hallerde, işyerinin özelliği ile işin niteliğine göre de kısmi çalışma olgusunun ispatlanması mümkündür…”
8- Yargıtay 7. Hukuk Dairesi 2014/16572 E. , 2015/13073 K. 25.06.2015 tarihli kararlarında “, apartman bakım formlarının çoğunda davacının eşinin isim ve imzasının bulunduğu, çok az sayıda bakım formunda davacının isim ve imzasının bulunduğu, kapıcı dairesinin elektrik aboneliğinin davacının eşi adına olduğu, 7 katlı 21 daireli kalorifersiz bir apartmanda tek yapılan işin günde bir kez çöp toplamak, haftada bir kez apartman ve bahçe bakımı yapmak olduğu, bunun dışında haricen yapılan çim biçme gibi işler karşılığında davacının eşi Eşref Elmas için ayrı ücret ödendiği göz önüne tutulduğunda, davacının eşinin emlakçı olarak çalışıyor olsa bile kısmi süreli çalışma ile aynı zamanda kapıcılık faaliyetini yürütebileceği anlaşılmaktadır.
Mahkemece, davacının değil eşinin kapıcılık görevini yaptığı, davacının ise eşine yardım ettiği ve davacı ve davalı arasında hizmet akdinin varlığından söz edilemeyeceği gözetilmeden davanın reddi yerine kabulüne karar verilmesi hatalı olup bozma nedenidir…”
SOSYAL GÜVENLİK BAKIMINDAN VERİLEN KARARLAR
(pek çok karar örneğinden yalnızca 2 karar örneklenmiştir.
9- Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 2015/16211 E. , 2015/20503 K. 24.11.2015 tarihli kararlarında “, civar apartmanlarda uzun yıllar oturan komşu ya da yakın yerlerde kayıtlara geçmiş çalışanlar diğer apartmanların kapıcıları, yöneticileri, başka komşu market işleten ve çalışanları ile davacının bu çalışmalarını bilebilecek durumda olan mahalle muhtarı veya azaları tespit edilip tanık sıfatıyla beyanlarına başvurulmalı, bununla birlikte davacının tüm mesainin apartmana hasredilip hasredilmediği, apartmanda periyodik olarak günlük ve haftalık hangi işlerin yapıldığı ve bunun için ne kadar zaman harcandığı araştırılmalı, başka apartmanlarda veya işyerlerinde herhangi bir hizmetin söz konusu olup olmadığı irdelenmeli, yapılan işin kapsam ve niteliği de nazara alındığında kısmi çalışma mümkün olduğundan, işyerinin kapsamı, apartmanda kaç daire olduğu, otopark ile bahçe bulunup bulunmadığı ile apartmanda merkezi ısıtma sistemin olup olmadığı araştırılmalı, apartmanın kaloriferli mi yoksa doğalgaz yada sobalı olduğu araştırılmalı, davacının kapıcılık faaliyeti kapsamında hangi işleri yaptığı, çöp toplama, temizlik ve servise çıkıp çıkmadığı, yapılan işin hizmet akdi olup olmadığı, kapıcı dairesinin elektrik, su aboneliklerinin olup olmadığı varsa kimin adına olduğu araştırılmalı; çalışmanın kısmi zamanlı olduğu anlaşıldığı takdirde bu kez günde kaç saat hizmet verildiği, haftalık ve aylık çalışma süreleri belirlenmeli, sonrasında değinilen 63. madde kapsamında 7,5 saatlik çalışmanın 1 iş gününe karşılık geldiği nazara alınarak hüküm altına alınması gereken aylık çalışma süresi belirlenmelidir. Nitekim Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 12.05.2010 gün ve …/…-…Esas – …/… Karar, 29.04.2011 gün ve …/…-… Esas – …/… Karar sayılı ilamlarında da aynı görüş ve yaklaşım benimsenmiştir.”
10- Yargıtay 21. Hukuk Dairesi 2015/11931 E. , 2016/7077 K. 21.04.2016 tarihli kararlarında “Yapılacak iş, ihtilaflı dönemde diğer blokların, komşu apartmanların kapıcıları ile davalı siteye yakın bakkal, market ve diğer işyerlerinin çalışan ve sahiplerini tespit edip tanık olarak beyanlarını almak, davalı apartman sakinleri ile komşu apartman sakinlerinin ifadesine başvurmak, davalı apartmanın kaç katlı olduğu, kaç dairesi olduğu, bahçesi olup olmadığı, varsa büyüklüğü, davalı işhanının bir kapıcıya ihtiyaç duyabilecek nitelikte olup olmadığı, davacının davalı sitedeki çalışmasının hangi işleri kapsadığı, çöp toplama, servis yapma, temizlik, merdiven yıkama gibi işleri yapıp yapmadığı hususlarında tanıkların beyanlarını almak, gerektiğinde mahallinde keşif yapmak, davacının davalı sitedeki çalışmasının tam süreli ya da part time (kısmi süreli) olup olmadığını tespit etmek, davacının tüm mesaisini davalı siteye hasredip etmediğini belirlemek, nihayetinde davacının part-time çalıştığının kabulü halinde ise, davacının sürekli olarak bir günde kaç saat çalıştığı, giderek haftalık ve aylık çalışma süreleri belirlenerek, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesi gereğince 7.5 saat çalışma bir günlük çalışma hesabı ile kaç iş gününe karşılık olduğu hususu bir uzman bilirkişinin görüşü alınmak suretiyle açıkça saptandıktan sonra sonucuna göre karar vermekten ibarettir.”
Açıklanan içtihatlar açıkça kısmi zamanlı sözleşme ile kapıcı çalışması yaptırılabileceğini düzenlemektedir.
Daha fazla ayrıntıya girmeden sonucu özetlemek gerekirse;
SONUÇ : 1- Bildirimsiz kapıcı çalıştırmak idari para cezası ve prim borcu olarak kat malik ve yararlananları normal maliyetin kat be kat fazlası (6-7 kat fazlaya kadar) tutarak üzebilmektedir.
2- Bildirimli kapıcı çalıştırmak işlevsellik olarak ev himzetlerinde çalışmaya benzer bildirim usulüne tabi tutularak, özendirilmeli, kolaylaştırılmalı, kapıc ve yönetininin bir kez başvurusu süresince ek işlem aranmadan çalışılabilir şekilde düzenlenmeli, yöneticiler aylık bildirim yapmaktan, bildirge hazırlarma ek masraflarından kurtulmalıdırlar. Bu düzenlemeye kadar eski sistemde idari para cezası yememek için özen gösterilmelidir. Kısmi zamanlı çalışmalarda ek bildirgeler ayrıca zamanında verilmelidir. Sadece bildirge yetmeyebilecektir.
3-Bildirimli kapıcılıkta hazine teşviki ile % 5 prim indiriminin yaklaşık primlerde % 17 lik bir teşvik olduğunu ve azalmaya neden olduğunu hatırlayalım, teşvik koşullarını oluşturup bozmadan işlem yaptıralım.
4-Tam zamanlı eskiden bu yana çalışan kapılarımız ayda 225 saat çalışmıyor iseler çalıştıkları saat kadar (her 7,5 saat 1 gün) bildirmek için kısmi zamanlı sözleşme yapalım, SGK ya bunu bildirelim, hem SGK ya ayda 600 civarında prim yerine örneğin bunun dörtte birini ödeyelim, hem kapıcıya tam ücret yerine dörtte bir ücret ödeyelim. Bunu kabul etmeyen kapılar haklı nedenle işten çıkma hakkına sahip olduklarından kıdem tazminatı ve diğer yasal haklarını ödeyelim (unutmayalım kıdem tazminatı hesabına oturdukları evin emsal rayiç kira bedelleri kadar ekleme yapılarak ödeme yapılmalıdır.
5-Kapıcı arkadaşlarımızın kızdıklarını böyle olur mu dediklerini duyuyorum,
Ancak bu durum sizler aleyhine değildir. Lehe çevrilebilir.
-Asgari ücretli çalışmalar emekli aylıklarını azaltmaktadır. Bu özellikle 2000 yılından önce günü fazla olanların, sonraki çalışmalarının emekli aylıklarını azalttığı bütün gözlemlerimizde görülmektedir. Ancak 25-26 yıl tam yıl sigortadan sonra (10.000 gün ve fazlasında) büyük ölçüde telafi edildiğinden 5.000 gün ile emekli olacaklar tam gün yerine kısmi zamanlı çalışma emeklilik bakımından kendi yararlarınadır.
-Kısmi zamanlı çalışma isteğei bağlı sigorta ile kalan günleri döneminde, borçlanma sureti ile istenilen zamanda örneğin emeklilik zamanında ödenerek tamamlanabilir. Bildirimlerin 6 (kod) ile yapılması yerine puantaj usulüne göre (kod 7) yapılması sigortalıları genel sağlık sigortası borcundan kurtaracağından daha düşük bedeller ile borçlanma imkanı verecektir. İlave bildirge zorunluluğu olan bu sistemden işverenlerkaçınmak istese de bunu istemek sigortalı yararına olacaktır.
-Kısmi zamanlı çalışma tüm ay sigortaya ister isteğe bağlı ister borçlanma sureti ile tamamlansın kalan günler asgari kazanç yerine en üst tavandan borçlanma veya prim yatırma imkanı verdiğinden, çok daha yukarıdaki rakamlar ile ayda 2000-3000TL gibi emekli aylığının yolu açılmaktadır.
-Kapıcıların birden fazla binaya Hizmet ederek birden fazla yerden aynı ay içinde her bir işyerinden 30 gün, 30 gün veya her bir işyerinden kısmi zamanlı 3 gün birinden 5 gün birinden sigortaya bildirildikleri görünmektedir. Sayın Ali Tezel’in çokça uyardığı gibi gerçek ve tavan ücret üzerinden yapılan kısmi zamalı bildirimler emekli aylığını azaltmamakta, aksine artırmaktadır. Aslında bu alan tamda bu uyarının en iyi uygulanabileceği bir alandır.
Artık asgari ücret kazançla emekli aylıkları 1.500TL olamamaktadır. Yeni aylıklar 1.000TL civarındadır ve zamanla reel olarak azalacaktır.
O halde son söz ayda 225 saat çalışmayan toplamda örneğin 45 saat çalışan kapıcı için ayda 7 gün bildirim 30 gün bildirimden tüm taraflar bakımından uzun vadede ve toplam yararda daha yararlı sonuçlara neden olacaktır.